पानगी

पालघरमधल्या एका छोट्या गावात माझं आजोळ आहे. लहानपणीच्या दिवाळी आणि मे महिन्याच्या सुट्टीत तिथे पडीक असतानाच्या कित्येक दुपारी आजीच्या सायीसारख्या मऊ मऊ हातांनी बनवलेली त्याहूनही मऊ अशी पानगीने तृप्त होऊन जात. आजीची पानगी आणि मामीने केलेला चहा असं आम्ही सगळी मावसभावंडं आणि मामेबहिणी वाड्यातल्या चिंचेच्या झाडाखाली ठेवलेल्या खाटांवर बसून गप्पा मारत घेत असू तेव्हाचा आजीचा चेहरा अजूनही डोळ्यापुढे येतो. एकेकाळी घरच्या म्हशीच्या दुधा-तुपाचे हंडे भरलेल्या गोकुळात आता आपल्या नातवंडांना चहा द्यावा लागतो याचा सल तिला असावा असं मला आता तिचा चेहरा आठवताना उगीच वाटतं.
दुपारी आई, मावशा त्यांच्या चुलत-मामे अशा कुठल्या कुठल्या नातेवाईकांकडे गप्पा मारायला गेल्या की "आजी, भूक लागली"ची भूणभूण एकापाठी एक सगळी नातवंडं करत आणि मग आजी "थांबा जरा" म्हणून चुलीपाशी बसे. आणि मग घरी पिकलेल्या तांदळाचं आधी जात्यावर आणि नंतर नंतर गिरणीत दळलेलं पीठ परातीत येई.

त्यावर थोडंसं मीठ, भरपुर तूप, गुळाचा खडा टाकुन थपथप असा आवाज येईल अशा प्रकारचं एकदम मऊ पीठ मळलं जाई. केळीचं नसलं तर सुकलेलं पळसाचं पान धुवून त्यावर पीठाचा गोळा थापला जाई आणि त्यावर दुसरं पान लावून हा सर्व जामानिमा चुलीवर तापलेल्या तव्यात जाऊन बसे. नंतर मग ती भाकरी दोन्ही बाजुने पानांचा वास होईस्तोवर भाजली जाई. आजी पानगी करतेय ही वर्दी द्यायला सगळ्या घरात दरवळेला तो खरपूस वासच बास असे.

आताही नुसतं त्या वासाच्या आठवणीनेच भूक खवळेल...ही भाकरी पूर्ण भाकरी भाजुन होईपर्यंत आजीला कधी चुलीपुढून उठलेलं मी पाहिलंच नाही.अगदी निगुतीने त्यावर लक्ष ठेऊन उलट फ़िरवायचं टाइम मॅनेजमेन्ट करत असे. तव्यावरुन उतरुन मग वरचं अर्धवट जळकं पान काढलं की थोडासा जाड आणि तांबुस रंगाचा तो पापुद्रा दिसला की समजायचं पानगी तयार. खालचं पान न काढता उलाथणीने त्याचे हवे तितके तुकडे करताना आम्ही आपापले चहाचे कप घेऊन पहात असू आणि मग तो पानगीचा तुकडा त्याबरोबर जरा जास्त दूध घातलेला चहा म्हणजे दि अल्टिमेट कॉंबिनेशन. महिन्याभराच्या सुट्टीत प्रत्येक आठवड्यात निदान तीन-चारदा तरी पानगी आणि चहा हा आमचा आफ़्टरनुन स्नॅक असे.
यथावकाश सुट्ट्या संपत आणि परतायचा तो वैट दिवसही येई. मुंबईला परत जायला दुपारची एस.टी.पकडायची असे त्याची वेळ असेल त्याप्रमाणे पुन्हा एकदा केळीची पानं परातीतला तांदळाच्या पीठात गूळातुपाने न्हाऊ-माखू घालुन मस्त मऊ मऊ हातानी त्याला पानावर थापून वरती थोडंसं ओलसर दुसरं पान लावून मग चुलीवरच्या गरम तव्यावर पडत आणि त्यावेळी मात्र ती पानगी पिशवीमध्ये भरताना आईचे हात जड झालेले असत.घरी परत पोहोचल्यावर पानगी खाताना आजीच्या आठवणीने गलबलून येई.

आमच्याकडे जेव्हा राहायला आजी येई तेव्हाही ती अशीच पानगी करुन खाऊ घाली फ़क्त ती चुलीवर जास्त चांगली होते असं तिला वाटे. आजी गेली त्याला जवळजवळ दहा वर्षे होतील. त्यानंतर मग आई घरीच पानगी करत असे. माझ्या बाळंतपणात अमेरिकेतही ही भाकरी आली. इथे नशिबाने एका सुपरमार्केट मध्ये फ़्रोजन सेक्शन मध्ये केळीची पानं मिळाली. आणि मग खास बाळंतीणीचा नाश्ता म्हणून चारेक वाजता दुधाबरोबर मला पानगी मिळत होती. अरे इथेही करता येईल की या विचाराने मग मीही मायदेशी जाणं झालं तेव्हा मामाकडून आठवणीने पळसाची सुकी पानं माझ्याबरोबर आणली. अर्थात तूप इतक्या सढळ हाताने घालणं मला जमत नाही म्हणा किंवा पोळी आणि तिची सारी सख्खी, चुलत, मावस, सावत्र भावंडं यांनी वैरीण व्हायचा चंगच बांधल्यामुळे म्हणा माझी काही ती तशी होत नाही.

हे सगळं इतकं खास आठवण्याचं कारण आज बर्याच दिवसांनी घरात भाजक्या पानांचा खरपूस वास दरवळतोय. दोनच दिवसांनी आई परत मायदेशी जायला निघेल पण जाता जाता आठवणीने लेकीला आणि नातवाला पानगी खाऊ घालतेय. ती खाताना फ़ार दाटून आलंय आणि हे लिहिताना तर सारंच धूसर होतंय....