खोल खोल

लहान असताना "गुहेत जाणारी पावले" अशी एक बालकथा वाचली आहे. ती फ़ार वेगळ्या कारणाने माझ्या लक्षात आहे कारण मला मुळात गुहा या प्रकाराचीच भीती वाटते. त्या गोष्टीत तो म्हातारा झालेला सिंह गुहेत आलेल्या प्राण्याला खातो म्हणून हुशार कोल्हा फ़क्त आत जाणारी पावले पाहून स्वतःचा जीव वाचवतो. मी या गोष्टीत असते तर गुहेत असंही गेलेच नसते कारण मला वाकून आत काळोखात खोल खोल जायला भीतीच वाटते. अशा ठिकाणी मी गुदमरून जाईन असं आधीपासूनच वाटायला लागतं आणि मग तिथे जायची सुरूवातच शक्यतो मी करत नाही. 

कुठल्याही किल्ल्यात वगैरे एखादं भूयार असलं की तिथे "बघुया बरं" करण्यार्‍य़ात मी कधीच नव्हते. तसंच ते सितागुंफ़ा, जीवदानीच्या देवीला गेलं की डावीकडे असणारं एक गुहेसारखं वाकून आत दर्शनाला जायचं ठिकाण या आणि छोट्या गुहांसारखं काहीही दिसलं तर तिथे जायला मी नाखूशच असते. जमेल तेव्हा अशी ठिकाणं मी खरं म्हणजे टाळलीच आहेत. अशावेळी लांबुनच पाहून "हां हां", "हो हो", "वा वा" असं काहीतरी बोलून वेळ मारून नेलेली बरं असं मी नकळत ठरवलं आहे.

पण काही गुहा अशा असतात जिथे वरचं कुठचंच वाक्य मला बोलता येणार नसतं. सहा-सात वर्षांपूर्वी अशा गुहेत जायला मी जितकी घाबरले होते तितकीच यावेळीही मी घाबरले. दुखणं परवडलं पण गुहा नको असं आधीपासून विचार केला नव्हता तरी त्या गुहेचं तोंड पाहिलं आणि मला झालं.

खरं मी एका अद्ययावत हॉस्पिटलच्या त्या विभागात चेक इन केल्यानंतर माझं काम करणारा त्या दिवशीचा अनालिस्ट मला मजेत म्हणाला 

"They did not tell you that they forget to schedule you here. Did they?"

"What do you mean?"

"Well lets go out from the back door. Oh I am not taking you to a parking lot or something. We just have this trailer and I have one machine set inside. Just cause we have so many patients these days we keep one handy."

कामाच्या दृष्टीने सोयीचं पडेल म्हणून रात्रीची वेळ घेतली होती. त्यात हा ट्रेलरपर्यंतचा रस्ता. त्याचं एका चालत्याफ़िरत्या एम आर आय युनिटमध्ये केलेलं रुपांतर. बाहेर त्याचा कॉम्प्युटर आणि एक काचेचं दार आत उघडून आतल्या एसीत माझी वाट पाहणारी ती गुहा. किती नाही ठरवलं होतं तरी पुन्हा ती सुरूवातीलाच म्हटलेली भीती अगदी अंग अंग शहारून गेली. ह्रदयाचे ठोके आणखी जलद झाले आणि मन सुन्न. परतीची वाट बंदच असते अशा ठिकाणी.

उगाच आत गेल्यावर गोंधळ नको म्हणून एक दिर्घ श्वास घेऊन त्या अनालिस्टला म्हटलं आपण दोन मिनिटं थांबुया का? आता तो थोडा संशयाने माझ्याकडे पाहू लागला. एकतर मी कदाचीत त्या रात्रीपाळीतली शेवटची पेशंट असेन आणि मीच उशीर केला तर झाल बोंबलली आजची ड्युटी असं किंवा हिच्यासाठी वेगळा डॉक्टर बोलवायला लागणार का म्हणूनही असेल.

"Alright. Let's wait. But you said you had it before."

"Yes and it was a while ago. I think I had the same problem before."

"OK. hmm..I am not going anywhere until you relax. Don't worry. And hold this knob. Press it if you panic. I am just outside at the computer and I will talk to you. You need 5 scans and first one is just one minute. Rest of them are like between 3 to 4 minutes. I will talk to you in between."

किती वेळ वाट पाहणार न? मी मनाचा हिय्या करून म्हटलं, "Let's go." 

मधल्या कालावधीत फ़क्त आत जाताना डोळे बंद करायचे इतकंच ठरवलं होतं. जाईपर्यंत माझ्या पायाला पकडून त्याने मला धीर दिला. मग त्याचा आवाज माझ्या कानांन ऐकू आला. एका जागी स्थिर झोपायचं असतं. हललं तर मग स्कॅन नीट होत नाही. यंत्राची धडधड कानांना लावायला दिलेल्या हेडसेटमधून बर्‍यापैकी ऐकू येत होती. मध्येच चिपळ्या वाजवल्यासारखा पण एक आवाज सतत येत असतो. मला वाटतं ते त्यांचं आपल्याला बरं वाटावं म्हणूनचं संगीत असावं. अर्थात यंत्राच्या फ़्रिक्वेन्सीला अडथळा येऊ नये म्हणून बहुतेक गाणी वगैरे ऐकवत नसावेत. 

"you did good. The second one is coming up."

माझा एक छोटा सुस्कारा. तिसर्‍या स्कॅनपर्यंत डोळे मिटून का होईना मला बहुतेक सवय होते. म्हणून चौथ्याला डोळे उघडायचा एक क्षीण प्रयत्न आणि पुन्हा ती सुरूवातीला म्हटली होती ती खोल खोल जायची भिती. चौथं स्कॅन चार मिनिटं. तोवर नीट विचार करून पाचव्याला चार पैकी तीनेक मिनिटं तरी डोळे उघडे ठेवायचे एक यशस्वी प्रयत्न. 

बाहेर आल्यावर अनालिस्टचं वाक्य थोडफ़ार अपेक्षितच.

"I was thinking you would just not do it. You were so tensed in the beginning."

खरं तर ते त्याच्यापेक्षा जास्त मलाच वाटलं होतं. पण त्या खोल खोल जायच्या भीतीतून निदान एकदा तरून जायच्या विचाराने कदाचित आधीचं दडपण मी विसरू शकेन असं वाटतं. यासाठीच तो प्रयत्न केला गेला असावा बहुतेक. नाहीतर आजारांचं निमित्त. माझ्यापेक्षा जास्ती आजारातून माझ्या आसपासचे जाताहेत हे माझिया मनाला नक्कीच माहित आहे. त्या दडपणातून तरून जायचे त्यांचेही काही वेगळे मार्ग असतील