रेषेवरचा लढा On the line

काहीवेळा एखादी सुप्रसिद्ध व्यक्ती विशेष करून खेळात प्राविण्य मिळवणारी, त्या क्षेत्रात कितीही माहीर असली तरी काही कारणांनी आपल्याला ती तितकी भावेल असं नसतं. माझं अगदी तसं विल्यम्स भगिनीबद्दल होतं.अगदी आता आतापर्यंत सरीनाबद्दलही काही आस्था नव्हती. आणि एकदा एका पुस्तकांच्या दुकानात "On the line" सेलवर दिसलं. जिचा समोर येणारा खेळ पाहणे सोडून आणखी काही माहिती मिळवायचा प्रयत्न केला नाही ती समोरून स्वत:ची माहिती देते, यापेक्षा इतक्या लवकर ही बया आत्मचरित्र लिहून पार झालीदेखील अशा काही मिश्र विचारात मी ते पुस्तक घेतलं. 

मला आधी वाटलं होतं की एवढ्या लवकर हे पुस्तक का आलं पण वाचून संपल्यावर मात्र ते वाचलं म्हणून या व्यक्तीने किंवा खरं तर या दोघी बहिणींनी या टप्प्यावर यायला किती मेहनत केली आहे हे कळलं हे बरचं झालं हे मान्य करायला हवं. 

पुस्तकाची सुरुवात अर्थातच तिच्या लहानपणी तिच्या बाबांनी या पाच बहिणींना  टेनिसचे धडे देता देता सरीना आणि विनसवर जास्त लक्ष द्यायला सुरुवात केली आणि एकंदरीत त्यावेळची बिकट परिस्थिती, त्याचा विचार न करता एक दोन गावातील पब्लिक कोर्टमध्ये मुलींना खेळायला घेऊन जाणे. एल ए चे बरेच नेबरहुड्स तसे कुप्रसिद्ध. काही वेळा आदल्या रात्री गर्दुल्यांच्या वावरामुळे कोर्टवर काचा,बियरच्या बाटल्या असं काहीबाही पडलं असे. खेळताना कधी कधी आसपासहून येणारे बंदुकांचे आवाज तिला आधी फटाक्यांचे वाटत पण या पेक्षा माझ्या लक्षात राहिलेला प्रसंग म्हणजे विनस आणि सरीना खेळताना त्यांना पहाणारी काही मुलं त्या दोघींना blackie one आणि blackie two म्हणून टोमणे मारत होती. बरंच ऐकून घेतल्यावर शेवटी टुंडेने त्यांना पळवून लावलं. मला उल्लेखनीय वाटतं ते यावर ती म्हणते 

As kids, I don't think we heard those taunts as racist remarks. They were just taunts. Those kids were just being mean. If Venus and I had been more typical California golden girls,these kids might have called us Blondie One and Blondie Two. We were just different;that's how I took it at the time.But may be Tunde heard these remarks differently and that's why she chased these boys down.   

त्यावेळी तिची आई नर्स म्हणून काम करी तर बाबांची स्वतःची सेक्युरिटी फर्म होती. आई बाबांनी आपल्या आपल्या कामातून विशेषतः बाबांना त्यांच्या कामाच्या वेळा थोड्याफार बदलून मुलींवर केलेली मेहनत पुस्तक वाचताना जागोजागी दिसून येते. 

तिच्यापेक्षा थोड्याच मोठ्या, तिच्यायचं शब्दात सांगायचं तर "One year, three months and Nine days. Thats the age difference between me and Venus. These days,it doesn't seem like much, but when we were kids it felt like I'd never fill the gap." या दोन बहिणींमधली चुरस आणि प्रेम याची एकाचवेळी होणारी घालमेल सरीनाने अनेक प्रसंगातून डोळ्यासमोर उभी केली आहे. विशेषतः तिने विनसला हरवताना तिचं एक खेळाडू आणि मग नंतर लाडकी बहिण म्हणून  स्वतःच्या मनाशी होणारे संवाद. विनसमुळे  जरी सुरुवातीला तिला तो फोकस, ते लक्ष मिळालं नाही तरी विनस नसती तर आपला आताचा खेळ नसता हेही ती खुल्या दिलाने मान्य करते. Me and V असा एक संपूर्ण लेख या दोघींबद्दल लिहून जणूकाही वाचकांची मागणी पूर्ण केली आहे. 

त्याचप्रमाणे एक लेख आहे तो त्यांच्या २००१ च्या Indian Wells ला खेळल्या गेलेल्या ATP tournamment बद्द्ल.तेव्हा खर या दोघी तशा लहान म्हणजे एकोणीस विशीतल्या. त्यामुळे अजून खेळाडू म्हणून आपल्याला असणारे हक्क वगैरेमध्ये फारशा न मुरलेल्या. नेमक्या एका सामन्यात विनसला दुखापत होते आणि पुढच्या सेमीफायनलमध्ये तिला खेळता येणार नसतं. पण जेव्हा या दोघींची नुकतीच हवा सुरु असते आणि दोघी आपापल्या गटात जिंकल्या तर आमनेसामने होणारी संधी संयोजक सोडणार नसतात. त्यामुळे शेवटच्या क्षणापर्यंत ते तिला भरीस घालतात आणि सामना सुरु होण्याच्या अगदी पाचेक मिनिटं आधी विनस सामना सोडतेय असं कळल्यामुळे प्रेक्षक नाराज होतात. त्याचा परिणाम म्हणजे नंतरची सरीना आणि किम क्लायस्टर्सच्या सामन्याच्यावेळेस प्रेक्षक तो राग सरीनावर काढतात. म्हणजे अगदी सामना सुरु व्ह्यायच्या आधी किमसाठी ते उभे वगैरे राहतात आणि सरीनाची माहिती सांगत असताना तिची हुर्यो उडवणे अशा सलामीने सामना सुरु होतो. सरीना म्हणते हा सामना खर किम आणि मी नसून प्रेक्षक विरुद्ध मी. आणि फक्त हुर्यो म्हणजे "बू" करणे नाही तर सगळ्या जगात निषिद्ध मानलेल्या शब्दाचा कोरस "निगर" . इतक्या दडपण आणि हुल्लडीमध्ये तिने हा सामना ४-६,६-४,६-२ ने जिंकून सगळी तोंडं गप्प केली. त्या सगळ्या विखारातही मध्ये एका आवाजाने तिला साद घातली होती "Come on, Serena!" ती ते विसरू शकत नाही. या सामन्याचा आंखो देखा हाल लिहिताना ती अखेरीस लिहिते की अशा मानहानीपुर्वक प्रसंगानंतर मी आणि V पुन्हा कधीच इंडिअन वेल्सला गेलो नाही आणि जाणारही नाही. गम्मत म्हणजे दरवर्षी पत्रकार तिला विचारतात आणि प्रत्येकवेळी तिचं तेच उत्तर असतं. 

No I won't go back. I will not give this people the validation. I will not stand down. It's a point of pride. I don't care what these folks say about me, about how I'm vindictive or stubborn or reading too much into the situation. I actually heard that one, early on,from some official. Remember, I was there. I was the target. I know what I know. All I have to do is set a positive example.

माझ्यापुरता सांगायचं तर गेली कित्येक वर्षे या स्पर्धा पाहताना मला सरीना नेहमी आक्रमक, फायरी आणि थोडक्यात "माज असलेली" वाटून मी कधी प्रेक्षक म्हणून तिला पाठिंबा दिला नाही. ती जिंकली, तरी नाही. पण हा वर उल्लेखलेल्या प्रसंगात मला तिच्या आक्रमकतेचं बीज दिसलं आणि इथून पुढे तिच्या खेळाकडे पाहायचा माझा दृष्टीकोण बदलला. कदाचित ती चीड, ते एक प्रकारचं वर्णभेदाचं ragging तिला आयुष्यभरासाठी झोंबलं असेल, त्या प्रसंगामुळे ती बदलली असेल आणि तिची मुळात आक्रमक दिसणारी शरीरयष्टी त्यात आणि भर घालत असेल. तसंही काही वर्षांपूर्वी कोच बदलल्यानंतरची सरीना बरीच मवाळ आणि प्रत्येक गुणावर जोरदार प्रतिक्रिया देण्यापेक्षा विचारी झाली आहे असे मला तरी वाटतेय. हे पुस्तकदेखील मी त्यामुळेच घेतलं. अर्थात त्यामानाने हे आत्मचरित्र लिहायला तिने घाई केली आहे कारण हे पुस्तक प्रसिध्द झाल्यानंतर तिने आणखी स्पर्धा जिंकल्या आहेत. या पुस्तकापेक्षा आताची सरीना फार वेगळी वाटते. 

पुस्तकात पुढे  तिने तिच्या येशु ख्रिस्तावरचा विश्वास आणि त्यावर एक मोठा (माझ्यासाठी कंटाळवाणा) धडा लिहिला आहे त्याची तशी गरज नव्हती पण तिला वाटली असावी. मग त्या बहिणींनी एकत्र फ्लोरिडाला राहणं, तिच्या आईवडिलांचा घटस्फोट, तिचा स्वतःचा पहिला ब्रेक ऑफ वगैरे घरगुती उल्लेख शिवाय तिने आफ्रिकेमध्ये केलेली मदतीची कामं आणि त्यानिमित्ताने झालेली नेल्सन मंडेला यांच्याबरोबरची पंधरा मिनिटांची अमुल्य  भेट हेही प्रसंग आहेत. सगळ्यात वाईट प्रसंग म्हणजे तिच्या लाडक्या मोठ्या बहिणीचा (वर एकदा उल्लेख झालेली Tunde) एल ए मध्ये स्वतःच्या बॉयफ्रेंडबरोबर फिरताना त्याचं दुसऱ्या कुणाबरोबर भांडण झाल्यामुळे झालेल्या गोळीबारात झालेला मृत्यू. चुकीच्या वेळी तिचं चुकीच्या माणसाबरोबर असणं तिचा जीव घेऊन गेलं आणि तिच्या पाठी हिचा छोटा भाचा आणि सगळे  दु:खात.   

सरीनाला सामना सुरु असताना तिच्या match book मध्ये काही तरी लिहायची सवय आहे. संपूर्ण पुस्तकात अशा बऱ्याच entries आहेत. एक धडा तर तिच्या २००८ च्या युस ओपनच्या जर्नलवर आहे. आपण जर टेनीस आवडीने पाहत असाल तर हे डीटेल्स वाचायला नक्की आवडतील. तिच्या वानगीदाखल काही entries पहा 

Breathe. Remember, there are so many more important things. This is so small. 

Believe it, Act it. Become it. 

Hold serve,hold serve,hold serve. Focus,focus,focus. Be confident.be confident.be confident. Hold,hold,hold,Move up. Attack. Kill, Smile. Hold!!!

तसं पाहिलं तर साहित्याच्या किंवा आत्मचरित्र या प्रकारात कुठेही ठसा उमटवणारं हे पुस्तक नाही. त्यासाठीचे सगळे मार्क मी अजूनही आन्द्रेच्या "ओपन"ला देईन. तरी देखील हे पुस्तक मी वाचलं, हे मला आवडलं कारण मला यातून सरीनाद्वारे काळ्या लोकांना अजूनही किती वर्णद्वेषाला सामोरं जावं लागतं हे कळलं. तिच्यासारखे सगळेच स्वतःला वेगळं सिद्ध करू शकत नसतील पण तिनं ते केलं. स्वतःचा स्वभाव अतिशय चांगला आहे अशा बतावण्या तिने या पुस्तकात केल्या नाहीएत. किंबहुना लहानपणापासून मी अतिशय चुरसी आणि जमल्यास चीटिंग करूनही जिंकावं, लहान असल्यामुळे बहिणीवर कुरघोडी करता यावी असं वाटायचं हे सुरुवातीलाच दाखले देऊन प्रांजळपणे कबुल केले आहे. आणि मांडलेल्या प्रसंगातून कुठेही स्वतःला किंवा कुटुंबाला सहानुभूती मिळावी म्हणून लिहिले आहेत असं देखील वाटत नाही. पण तिने स्वतःला ठरवून वलयात ठेवलं त्यासाठी कष्ट केलेत  आणि त्या कष्टाचं फळ तिचं तिने मिळवलं आहे, प्रतिकूल परिस्थितीत सुरुवात होऊन. 

टेनिस खेळताना सर्विस करताना खेळाडू सीमारेषेवर जातात आणि मग खेळ बहरेल तसं प्रसंगी पुढेही येतात. पण खरा लढा असतो तो रेषेवरून चेंडू समोरच्याला सहजगत्या मारता येणार नाही अशा जागी टोलवायचा. परवाच्या त्या सुप्रसिद्ध १८ व्या जेतेपदाच्या विजेत्या चेंडूने सरीनाकडची ही सीमारेषा पार केली आणि ती आनंदाश्रू न आवरल्याने तिथेच कोसळली. रेषेवरचा तिचा आतापर्यंतचा लढा तेव्हा तिला आठवला असेल का?

सरीनाचं तिच्या १८ व्या जेतेपदाबद्द्ल खास अभिनंदन !!!