सरत्या वर्षाचा लेखाजोखा

 यंदा जुलैपासून ब्लॉगवर माझा पायरव नाही म्हणजे काय झालं तरी काय असा स्वतःच आज विचार करताना सुचलं की कितीही डोळ्यांतून पाणी काढणारे क्षण आले तरी जाताना या वर्षाला हसतमुखाने निरोप द्यावा. 

यावर्षी आठवतं आधीपासून प्लॅन केलेलं आमच्या कुटुंबाचं यलोस्टोन नॅशनल पार्कात जाणं. आजाराने जग व्यापलं होतं पण योग्य काळजी घेऊन जेव्हा काही मोजक्या लोकांनाआता जाऊ दिलं त्यात आम्ही चौघेही होतो. एकजुटीने आणि आजूबाजूच्या पर्यटकांशी मास्क लावून, योग्य अंतर राखून वन्यप्राणी दर्शन करण्यामुळे सहा महिन्याचा शिणवटा पळाला. मन त्या चार दिवसासाठी हलकं झालं. 

त्याचा फायदा ऑनलाईन शाळा सुरु झाल्यावर काम आणि घरचा समतोल साधण्यासाठी नक्कीच झाला. त्यानंतर मोजके लोकल वॉक वगैरे सोडले तर माणसं जाण्याखेरीज काही घडत नव्हतं. घरी कुणाला बोलवणे नको इतके नियम आणि त्यामुळे विशेष करून सण तर घरातच साजरे केले. बरेच वेळा आतील हुंदके दाबून मुलांना आपल्या मनात काय सुरु आहे, याचा सुगावा लागू न देता मागचे पाचेक महिने गेले आणि मग आजाराची टेस्ट निगेटिव्ह आल्यामुळे चक्क हवाईला जायची संधी मिळाली. पॅसिफिक नॉर्थवेस्टमध्ये अजिबात सूर्यदर्शन नाही अशा ऋतूमध्ये जायला मिळाल्याचे आभार मानावे तितके कमीच. 

या दोन ट्रिपांमध्ये माझ्याकडे एकंदरीत बरंच काही संथपणे सुरु होतं. प्रकृतीच्या किरकोळ कुरबुरीदेखील नकोशा वाटण्याचं हे वर्ष. अशात कामाची जबाबदारी वाढवून मिळाली आणि त्यात थोडंफार नीट काम करून स्वतःला बरं वाटणं हा अशा बिकट वर्षातला उच्चबिंदू म्हणावा. 

या आठवणींची ही चित्रगंगा. यातली बरीचशी चित्रे अर्थातच माझ्या नवऱ्याने काढली आहेत. त्याला माझ्या फोनमधील चित्रणाची साथ. 

माझ्या ब्लॉगला साथ देणाऱ्या सर्व वाचकांचे या वर्षात इतक्या कमीवेळा लिहूनही साथ देण्याबद्दल मनापासून आभार आणि २०२१ साठी अनेक शुभेच्छा. 

#AparnA #FollowMe

Rest in Peace Apolonio

आमच्या ऑपरेशन्स डिपार्टमेंटच्या मुख्य व्यक्तीचं काम किती जड आहे हे जसजसं कोविडने जग व्यापतंय तसं मला जाणवतं. मी नॅन्सीच्या जागी दुरूनही नाही हे चांगलं आहे का?, हा विचार करणं चुकीचं आहे हेही मला कळतंय.
काही आठवड्यापूर्वी कामाची घरून होणारी नाचानाच असह्य होऊन एक दिवस कामावर जायचं ठरवलं त्याच दिवशी आधी सकाळी लॉगिन केल्यावर नॅन्सीची मेल पहिल्यांदी नजरेत आली आणि डोळे पाण्याने भरले. दुसऱ्या एका कक्षात  काम कारणारा पॉलो आपला आधीचा कुठलातरी न बरा होणारा आजार शेवटच्या टोकाला पोचल्यामुळे त्याच्या कॅलिफोर्नियाच्या गावाला निघाला होता. त्याने त्याचा शेवटच इ-पत्र पाठवलं होतं आणि त्याबरोबर आपला पत्ता.
त्याला जाताना आठवण म्हणून, संदेश म्हणून जर कार्ड द्यायचं असेल तर काय करायचं हे नॅन्सीने तिच्या इ-पत्रात लिहिलं होत.  मी खरं तर इथे काम सुरु करून वर्षापेक्षा थोडाच काळ जास्त झाला असेल त्यामुळे मी पॉलोला पाहिलं असेल तरी मला त्याक्षणी तो आठवला नाही. त्यात तो बेसमेंटमध्ये काम करतो आणि फार वर यायचं त्याला कामही नसे हे इतर सहकाऱ्यांनी मला सांगितलं.  पण आपला कुणी सहकारी आजारी आहे, आणि "मी माझ्या देहाची माती माझ्या गावात मिसळावी म्हणून मोठ्या प्रवासाला निघतोय",  हा त्याचा  विचार माझं डोकं खाऊन मलाच काही होऊ नये म्हणून मी एक कार्ड माझ्या बॅगमध्ये घातलं.
त्यादिवशी मर्फीच्या नियमाप्रमाणे मी निघेनिघे पर्यंत असंख्य कामे माझ्याकडे आली आणि ते कार्ड माझ्या बॅगमध्येच राहिलं. ऑफिस संपवून दुसऱ्या सिग्नलला पोचताना काय राहिलं याचा मनात अंदाज घेताना मला अचानक आठवलं की कार्ड तर आपण दिलंच नाही. पुन्हा गाडी वळवायला मार्ग नव्हता कारण घरी पोचले की मीच लावलेली एकची मिटिंग टीमला सांगून निघाले होते पोचते म्हणून. शिवाय मी ज्या रंगाची आहे त्या रंगाने सध्याच्या काळात मलाच काही होऊ नये म्हणून खरं तर मी ऑफिसला यायचं म्हटलं तर "नको गं",  म्हणून काळजी करणारे निदान चारपाच तरी जवळचे सहकारी आहेत. त्यांना चिंता नको म्हणून मी गाडी तशीच दामटली.
त्या प्रसंगांनंतर नॅन्सीने आणखी एका इमेलमध्ये पॉलोच आभाराचं पत्र आणि त्याचा पत्ता कळवला. आता मात्र हे पत्र पाठवू म्हणून मी स्वतःला बजावलं. इथे माझे स्वतःचे काही जुने आजार डोकं वर काढू पाहताहेत आणि मी पॉलोचं पत्र बॅगेत सांभाळून ठेवलंय. मला माहीत आहे त्यालाही मी आठवणार नाही पण त्याच्या पृथ्वीवरून परतीच्या  प्रवासात माझे दोन शब्द त्याची साथ करतील का अशी माझी भाबडी आशा आहे. मी हे पत्र टाकणार आहे फक्त हा दिवस जरा शांत जाऊदे असं मी म्हणतेय. दुसरं मन म्हणतंय इतकी पत्र आली आणि अनोळखी सहकाऱ्यांची तर पॉलो ते सकारात्मक घेईल की जाताना दुःखी होईल.
या कावऱ्याबावऱ्या अवस्थेत मी आहे. मागच्या आठवड्यात आधी मुलांना थोडा वेळ द्यायला एक छोटी आणि मग बरं  नाही  म्हणून आणखी दोन सलग सुट्ट्या टाकून आज मी कामावर आले. असे लागोपाठ सुट्टीचे दिवस आले की साचलेल्या कामाचा धसका घ्यायचं आता कमी झालं आहे. तरीही आजच्या दिवसातली इ -पत्रं पाहताना नॅन्सीने आमच्या पहाटे टाकलेल्या पत्राचा मायना पाहिला आणि लगेच कळलं, पॉलो गेला. त्याच्या आजाराच्या वेदना काल  रात्री कायमच्या संपल्या. त्याने मागे जे आभाराचं पत्र पाठवलं होतं ते या बातमीला जोडलं होतं. नकळत माझे हात जोडले गेले आणि डोळे पाण्याने भरले. माझ्या बॅगमधलं कार्ड आता बॅगमध्येच राहील. 

पॉलो, आज तू गेलास. तुझ्या वेदना आता मिटल्या असतील. तुला कोविड  झाला नव्हता पण तुझी वेळ आली होती आणि तुला ते माहित होतं.  कोविडच्या महामारीने सध्या ज्या तातडीने माणसं जाताहेत त्या सर्वांनाच श्रद्धांजली वाहायची गरज आहे. मी ही पोस्ट फक्त तुझ्यासाठीच लिहीत नाही हे तुला कळेल का? 

त्याच्या पत्राखालच्या सहीवर त्याचं मूळ नाव वाचताना लक्षात आलं, "पॉलो" असा घरगुती अपभ्रंश असलेलं खरं नाव किती सुंदर आहे. 

Rest in Peace Apolonio. 

#AparnA #FollowMe

7/27/2020

Dear Diary: I cannot hear, read, write, cry, and BREATHE

Dear Diary: I cannot hear, read, write, cry, and BREATHE

Am I a diary person? only sometimes. Honestly, I do not want to write diaries. Especially for those disturbed moments when you feel like how can I let go and move on. I do not want to remember the days/months/week when I am thinking what it is that I can do to stop the spread. 

I had a gone thru a long reader's block for a while since almost 2017 and just earlier this year went over it when I completed "The Alchemist". As I decide to read more and keep it going, I had added Trevor Noah's Autobiography "Born A Crime" on my Libby apps hold and there was a long hold that the app could not give me its estimated arrival. Just around when the Memorial day long weekend was around the corner, I see the book on my shelf and I am in a way happy that I finally have it. I started reading it and I am going through sleepless nights over how life was in South Africa even in late 80s. This kid is almost 10 years younger to me and still he suffered being a person of mixed race. I am upset but I know I will finish the book. I will keep the courage. 

All through April and May its all about the spread of this virus. These days all I can think about is the COVID 19 and any day evening is about starting local news so I am all caught up on what happened during day only in my area, blinding myself from the world, I see this video. I shout out "अरे हा मरेल रे!!! ते तीन पोलीस पाठ का दाखवताहेत?" "Oh shoot this person is going to die!!! Why the other 3 cops showing their back?" I could not read or hear what the reporter is saying, I almost know it all. Few days back I saw similar incidence on news when the guy is hiding behind the car and his life is all wasted cause someone thought he is the bad guy with weapon, and as my mind goes few years back I remember asking one of the consultants working with me from mid-west, is your area safe for you to go out as a person of color? In my mind, I suffocate with all the thoughts and I still feel I cannot cry either. I am angry and anxious. I really really cannot BREATHE.

As I remember I was thinking about the covid news and now I am shattered with someone loosing a life over discrimination, over racism.

Growing up I have seen discriminations of different kinds from where I belong, to a point I felt immune to such questions, now is not the time to rethink about those but yes I do think about a few. I see it sometimes around me even now for being a woman, or sometimes just being brown woman and then woman with little power when she work managing projects working with different color/gender team and I can clearly see in someone’s eyes or body language that they are thinking "oh, she is brown".

When I see the cops murdering someone at their wish, deep in my heart, I feel for what is going to happen. 

I have two boys and they would be considered as brown kids in schools/colleges and eventually to the real world where they belong. I am not sure when should be the right time for me to tell them that as much as I never probably have to explain you what a caste mean, now you are at a place, you should always remember that you are "not WHITE". Am I thinking straight? Well I am not thinking I guess and that's why it is not a good idea to write this diary. 

Its Friday and then the first official arrest happens. What changed between Monday and Friday I do not know. I am not interested in knowing anything around law and order and how it supposed to work when damage is already done. A life is lost over a twenty dollar bill. How do we get it back?

There would be protests everywhere I know but I never expected them to turn it into violence. I would not want looters to go out their destroying the already shattered economy. 

Saturday morning, I am trying to catch up with families in India during weekend, making sure my mom and dad still have the patience and strength to live without my sister visiting them or the maid helping them. Its strange how there is a constant something to deal with and you still feel you really are not doing anything for anybody. 

Here comes Saturday afternoon and I talked to my friend in Seattle and then first time after the Minneapolis issue, I talk to someone about it who is a dynamic white woman herself and saying things which means so much to clarify my own doubts and her own concerns. It’s a woman to woman mature discussion. 

How can this get fixed? We both know we cannot do anything but we should support, silently. We cursed how administrations could not still do a better root cause and help change mindsets and prejudice. Training officials is so essential and how it is still missing almost every such case.

Portland downtown, the Rose city is under curfew. The Protesters are closer to the building I used to work just a year ago. We do not know when can we feel rosy again. But I can certainly say the scar is always going to be there. I am sad and low. Its night time again and I do not have the courage to read remaining of "Born A Crime". I would still have a sleepless night. 

Dear diary, I cannot hear, read, write, cry or BREATHE. I don’t think I can think of any of the troubled soul resting in peace. It’s just insane to start a June with not summer on the mind but sorrow and distress to look forward to. 

-Aparna June 1st 2020.

#AparnA #FollowMe #WalkWithUs #BlackLivesMatter #AllLIvesMatter

हम हो गए बेजुबान

शाळेतल्या आपल्या वर्गात एक नेहमी पहिला येणारा मुलगा किंवा मुलगी असते जिच्यापुढे कुणीच जाऊ शकणार नाही हे एकामागोमाग इयत्ता त्याच शाळेत काढल्या की माहित होतं. मग आपण त्या व्यक्तीचा नाद सोडतो पण त्याचबरोबर दुसरी निदान एक व्यक्ती अशी असते की जी या स्पर्धेत कुठंच नसते. ती आपलं नेमून दिलेलं काम चोख करत असते आणि त्यात वैविध्य आणता आणता मग शाळा जेव्हा संपायला येते तेव्हा "आदर्श विद्यार्थ्यांचा" पुरस्कार मिळवून जाते. जसजसं आपण एकेक इयत्ता ओलांडत असतो, आपल्याला या व्यक्तीच्या हरहुन्नरी व्यक्तिमत्वाचे पैलू कळत जातात. नकळत, आपण त्या व्यक्तीला मनात मानाचं स्थान देतो. तिच्याशी स्पर्धा करावी असं आपल्याला वाटतही नाही. काय म्हणतात ते we look forward to this person and fall in love with this personality and its different aspects. मग जेव्हा निरोप समारंभाची वेळ येते तेव्हा आपलं मन कावरं-बावरं होतं. खरं तर ही व्यक्ती आपली कुणी जवळची मित्र-मैत्रीणही नसते पण आता आपले मार्ग वेगळे होणार या विचाराने आपण हळवे होतो.

आज सकाळी उठल्या उठल्याच इरफानच्या बातमीने मन फार हळवं झालं. तसं पाहायला मी चित्रपट जरा लक्ष देऊन पाहायलाच उशिराने सुरुवात केली. त्यात सिनेमे लक्षात राहायची बोंब आहेच. त्यामुळे आताही मी इरफानचा पहिला चित्रपट कुठला पहिला हे मला ताण दिला तरी आठवणार नाही. पण त्याने फरक पडत नाही. मला वाटतं कदाचीत पानसिंग तोमार असेल कारण चित्रपट जसे प्रदर्शीत झालेत त्याच क्रमाने मी पहिले नाहीत. चंबळाच्या खोऱ्यातल्या या बागीने इतकं रडवलं की मी पाहिल्यापाहिल्या ब्लॉगवर लिहिलं. मग पुन्हा "लाईफ ऑफ पाय" मध्ये त्याच्या आवाजाची, निवेदनाची जादू माझ्यासारख्या सिनेमे विसरणारीला लक्षात राहील अशी कळली. मी या वर्षाच्या सुरुवातीला जेव्हा "लाईफ ऑफ पाय"चं  पुस्तक वाचलं तेव्हा माझ्याही नकळत "पाय पटेल" म्हणजे इरफान आणि त्याचा आवाज हे आपोआप मनात येत होतं. 

"पिकु" हा चित्रपट मी असंख्यवेळा पाहिला. खरं हा चित्रपट बाप-मुलगी यांचं नातं उलगडणारा आणि त्यांच्या प्रवासाची कहाणी सांगणारा आहे. आता ही "स्टे होम ऑर्डर" आली त्या काळातही पाहिला. नेहमी हा चित्रपट पाहताना ते बाप-मुलीचं नातं जास्त लक्षात यायचं पण मागचे काही वर्षे इरफानच्या आजारपणाच्या बातम्यांमुळेअसेल यावेळी त्याच्याकडे जास्त लक्ष दिलं. लक्षात आलं की इरफान इथं आपल्या व्यक्तिरेखेला कुठेही कमी पडू देत नाही. आखाती देशातली नोकरी गमावलेला आणि आता टॅक्सीचा धंदा पुढे नेणारा "राणा", पिकुवर वैतागणारा आणि तरीही तिच्या वडिलांकडे तिची बाजू मांडताना स्पष्ट सुनावणारा "राणा" आपल्याला त्या आदर्श विद्यार्थ्यांची आठवण करून देतो. "तुम्हारे साथ शादी करनी है तो  तुम्हारे नब्बे साल के बेटे को अडॅप्ट करना पडेगा" हे म्हणताना आपल्याला हसवणारा राणा. त्याच्या भूमिकेकडे दुर्लक्ष करता येत नाही आणि इतर भूमिकांच्या वरताण काहीतरी करून भावही तो खात नाही. 

त्याच्या भूमिकांमधून तो आपल्याला आपल्यातलाच कुणीतरी वाटावा इतकं आपलेपण त्याच्या अभिनयात जाणवतं. लिहायचं तर त्याच्या तीस वर्षाच्या कारकिर्दीचा प्रत्येक चित्रपट आणावा लागेल इतका विविध भूमिकांमधून तो आपल्या मनातलं ते सुरुवातीला म्हटलेलं मानाचं स्थान पटकावत राहिला.

फार कमी अशी व्यक्तिमत्व, त्यातल्या त्यात बॉलिवूड मध्ये आहेत ज्यांच्याबद्दल इतका जिव्हाळा वाटू शकतो. मला त्याच्या "लन्चबॉक्स" चित्रपटाबद्दल रेकमेंडेशन देणारी "ज्युली" माझ्या एका अपॉइन्टमेन्टला त्याचं खास कौतुक करत होती. लाईफ ऑफ पाय च्या वेळी do you know this guy? great actor असं साशा म्हणाली होती. या दोघींबरोबर माझं थिएटर करणारे नट कसे वेगळे असतात याविषयी बोलणंही झालं होतं. माझ्या पुढच्या भेटीत मी त्याचा विषय काढेन तेव्हा त्याही दुःखी होतील. 

इरफानच्या सर्वच चाहत्यांना तो गेल्याचं दुःख झालं त्याचं मूळ यात आहे की तो सर्वानाच जवळचा, आपल्यातल्याच एक वाटायचा. त्याच्या पिकु चित्रपटातल्या गाण्याच्या भाषेत सांगायचं तर 

इस जीने में कही हम भी थे

थे ज्यादा या जरा कम ही थे 

रुकके भी चल पडे मगर 

रस्ते सब बेजुबान 

लॉकडाऊन मधल्या काळातल्या बेजुबान रस्त्यावरून त्याच्या शेवटच्या प्रवासासाठी जाणारा आपला हा "आदर्श विद्यार्थी" कुणालाही त्याच्यासाठी त्रास न देता लांबच्या प्रवासाला निघून गेला. त्याची तयारी त्याने आधीच केली होती जेव्हा अगदी आता आता आलेल्या "अंग्रेजी मिडीयमच्या प्रोमोचा ऑडिओ त्याने पाठवला होता. 

मागे त्याच्या आजाराबद्दलही त्याने लिहून जणू काही आपल्यासारख्यांची तयारी केली होती. पण खरंच अशी तयारी होते का? मागचा विकेंड मला "अंग्रेजी मिडीयम" पाहायचा होता म्हणून एक हॉटस्टार सोडून सगळीकडे शोधलं. मग शेवटी काल आठवलं; तसा रात्री थोडा पाहू आणि नन्तर थोडा म्हणून त्याला प्रिन्सिपलचा फोन येतो तिथवर पहिला आणि झोपले. मला वाटत, साधारण त्याचवेळी तिकडे मुंबईमध्ये त्याच्यासाठीचे दूत त्याच्या दाराशी उभे होते. हा चित्रपट डोळ्यात पाणी न आणता पाहायचं सामर्थ्य आता तरी माझ्याकडे नाही. 

आज सकाळी जेव्हा पटापट सगळीकडून इरफान खानची बातमी आली तेव्हा मला वर सांगितलेला निरोप समारंभाच्या वेळचा मनात मानाचं स्थान असलेला विद्यार्थी आठवला. त्या इंडस्ट्रीमध्ये वर्गात पहिले येणारे विद्यार्थी गेली तीन दशकं बदलत राहिले; त्यात आपला हा आदर्श विद्यार्थी त्याचं काम चोखपणे करत राहिला आणि आज सकाळी त्याचा निरोप समारंभ झाला. फक्त फरक इतका की आता हा निरोप समारंभ म्हणजे पुन्हा केव्हाही न परत येण्यासाठीचा अलविदा. त्याचे कुटुंबीय आणि जवळचे या सर्वाना या प्रसंगातून सावरण्याचे बळ मिळो. 

आज हम सचमुच हो गए बेजुबान. Irrfan, we will miss you always. This is just not fair. 

वरचं इरफानला श्रद्धांजली म्हणून काढलेलं चित्र माझी भाची अदिती हिचं  आहे. तिच्या इन्स्टा अकाउंटवर ते आहे.  

#AparnA #FollowMe

गाणी आणि आठवणी २३ - एकला चॉलो रे

"कहानी" चित्रपट जेव्हाकेव्हा नेटफ्लिक्सवर आला तेव्हाच पाहिला. सर्वच चित्रपट एका बैठकीत पहिले जात नाहीत.पण हा मात्र अपवाद निघाला. जसजशी ही कहाणी पुढे जाते तस लक्षात येतं की यातली मुख्य भूमिका करणारी विद्या बालन, तिचं भूमिकेतलं नावही विद्याच आहे, ही गरोदर विद्या आपल्या हरवलेल्या नवऱ्याला शोधायला एकटीच पुढे जाते. 

तो पोलीस, सात्यकी, तिला मदत करत असतो पण जेव्हा तिला कळतं की हाही IB च्या दुसऱ्या अधिकाऱ्यांसाठी आपला वापर करतोय, तेव्हा मनाने उध्वस्थ होऊन ती गेस्टहाऊसवर परत येते आणि अमितजींचा धीरगंभीर आवाज आपल्या कानी येतो. 

"जोडी तॉर डाक शूनी केउ नाsss अशी एकला चॉलो रे"

जर कुणीच तुझी दखल घेत नसेल तर एकट्याने चालत रहा  

इथून पुढे ही तिची लढाई ती एकटीनेच लढते आणि संपवतेही. लाल-पांढऱ्या साडीतली बिद्या, इतर तशाच साड्या नेसलेल्या बायकांमधून वाट काढत जाणारी, गर्दीतही एकटी असणारी बिद्या बागची. शेवटाला आपल्याला अमिताभच्या धीरगंभीर आवाजात पूर्ण गाणं ऐकायला मिळतं. त्यावेळी जाणवतं की "कहानी"मध्ये गाणीच नाहीत. चित्रपट संपताना आलेल्या या गाण्याचा इफेक्ट वेगळा. समोरून श्रेयनामावली झळकत असते आणि आपण या संपलेल्या युद्धाचा किंवा काही वेळा आपण आपापली युद्ध एकेकट्याने लढून कशी जिंकता/संपवता येईल त्याचे आत्मपरीक्षण करत असतो. 

रवींद्रनाथांनी १९०५ मध्ये बंगालच्या फाळणीच्या वेळी लिहिलेलं काव्य २०१२ मध्ये आलेल्या "कहानी"साठी आणि आता कोविडने घातलेल्या धुमाकुळासाठी ही समर्पक आहे. चित्रपटातलं गीत मूळ गीत आहे असं पकडलं तर एकच कडवं हिंदीमध्ये आहे. म्हणजे रूढार्थाने मला तेवढंच नीट कळलं पण संगीताला शब्दांची भाषा नसते. अमितजींचा आवाज हे गाणं आणखी धीरगंभीर करतो. जीवनाकडे वेगळ्या दृष्टीने पाहायला शिकवतो. मला जेव्हा हतबल झाल्यासारखं वाटतं तेव्हा मी हे गाणं ऐकते. 

जब काली घटा छाये, 

ओ रे ओ रे ओ अंधेरा सच को निगल जाए

 जब दुनिया सारी डर के आगे सर अपना झुकाये, 

जब दुनिया सारी डर के आगे सर अपना झुकाये, 

तू शोला बन जा जो जल के जहान को रोशन कर दे

हे जे संकट, आपण सर्वांवर आलं आहे त्यामुळे मी तरी अंतःर्मुख झाले आहे. आता एकट्याने चालताना काही विचार आपसूक येतात. सगळीकडे कोरोनाच्या प्रतापामुळे सगळी लोकं घरात राहू लागली तेव्हा काय करायचं याचा पत्ता बरेच जणांना नसावा. ज्यांची कामं घरून सुरु आहेत त्यांना काम हाच विरंगुळाही झालाय पण ते असो की नसो आपल्याकडे जादा वेळ आहे आणि तो आपण सत्कारणी लावू शकतो ही भावना तितकीशी लक्षात आली नाही. 

रवींद्रनाथ म्हणताहेत "तू शोला बन जा", काय करू शकतो आपण? रक्तदान, आर्थिक दान, शेजारचा कुणी आजारी/वृद्ध असेल तर त्याचं वाणसामान त्याच्या दरवाज्यापाशी आणून पोहोचवणे, आपलं कुणी एकटं राहत असेल त्यांना फोन करून आधार देणे हेही "शोला" बनवायला मदत करतील. अर्थात स्वतःची काळजी घेणे हेही तितकेच महत्वाचे. आपण काय करताय? 

आजकाल चालताना खरंच कुणी जास्त दिसत नाही त्या वाटेवरचा हा एक फोटो. 

सध्याच्या वातावरणात थोडे फार मन दुःखी/निराश करणारे विचार येणं साहजिक आहे. तेव्हा हे गाणं ऐकून पहा. ते तुम्हाला एकट्याने पुढे चालायची ताकत/विचार नक्की देईल. एकला चॉलो रे, हेच गाणं श्रेयाच्याही आवाजात आहे, नक्की ऎका

#AparnA #Followme

एक सो एक किनारे किनारे

मला वाटतं आपल्यापैकी प्रत्येकजण सध्या "भय इथले संपत नाही" अशा अवस्थेतून जात आहे. वरवरून कितीही रोजची कामं करत असलो तरी "हे" संपणार कधी याचा विचार डोकवून जाणारच. कदाचीत ही फक्त सुरुवात असेल किंवा हे सगळं एका चांगल्या वळणावर संपायला काहीच दिवस उरले असतील. अशावेळी जेव्हा आपण सक्तीने किंवा स्वप्रेरणेने घरी बसलो असू तेव्हा आपले जुने फोटो चाळताना मला आठवलं जेव्हा आम्ही ओरेगावात नवे होतो तेव्हा पहिल्यांदी इकडचा प्रसिद्ध लँडमार्क "कॅनन बीच"ला गेलो होतो. पहिल्यांदीच समुद्रावर भरपूर कपडे, कोट इ. जामानिमा करून जायची वेळ होती. 

मग एकदा सीप्लेनने हेच सौंदर्य पक्ष्याच्या नजरेनेही पाहण्याची संधी मिळाली.

मुंबई आणि एकंदरीत कोकण किनारपट्टीच्या सवयीमुळे असेल आम्ही दोघे इथल्याही प्रशांत महासागराच्या प्रेमात पडलो यात काही नवल नाही. 

त्यांनन्तर आम्ही या किनाऱ्याला नेहमी भेटी दिल्या. नकाशात पाहिलं तर ऑरेगन राज्याच्या पश्चिमेला वरती वॉशिंग्टन राज्यापासून खाली कॅलिफोर्नियापर्यंत असा भरपूर लांबलचक म्हणजे जवळजवळ ३६३ मैलाचा समुद्रकिनारा लाभला आहे. याआधी प्रशांत महासागर मी हवाई सफरीत पहिला होता आणि त्याच्या तिथल्या निळ्या/कोबाल्ट रंगाच्या प्रेमात बुडाले होते. आता तर अगदी जवळचा बीच मला फक्त ६० मैल आहे म्हटल्यावर तिथे फेऱ्या होणं साहजिकच होतं. 

आमचा पहिला हिवाळा संपल्यावर मग आम्ही मागच्या दशकभरात कितीवेळा गेलो याची गणती नाही. तसाही अमेरिकेच्या पश्चिम किनारपट्टीवर हायवे १०१ चं बडं प्रस्थ आहे. 

आमच्या भागातल्या एक सो एक अर्थात १०१ च्या किनाऱ्याकिनाऱ्याने केलेल्या सफारीमधले काही जुने-नवे फोटो.

 हे पाहताना मला लवकरच मी यातल्या एखाद्या जागी नक्की फेरी मारून येईन याची खात्री आहे. 

आपल्यापैकी कुणाला ही सफर योग्यवेळ येताच करता आली तर नक्की करा.  

एकच लक्षात ठेवायचं सगळंच मिळत नाही त्यामुळे हे सौंदर्य कितीही छान असलं तरी आमच्या या किनाऱ्याला थंड हवेची देणगी आहे हे विसरू नये. 

त्यामुळे bundle up आणि अर्थात एंजॉय. 

ही पोस्ट टाकेपर्यंत पाडवा येतोच आहे तर सर्वाना पाडव्याच्या शुभेच्छा आणि ब्लॉगही त्यानिमित्ताने ११ वर्षांचा होतोय याची आठवण. 

#AparnA #FollowMe

गाणी आणि आठवणी २२ - कोई ये कैसे बतायें

आजकाल जेव्हापासून गाणी ऍपवर उपलब्ध व्हायला लागली तेव्हापासून आपण आपल्याला हवी ती शोधून ऐकायचं सोडलं का? असं काहीवेळा वाटतं. अशावेळी आपण आपल्या त्या आवडीच्या कालखंडात जाऊन कुठलं गाणं स्वतःहून ऐकावं अशी आठवण स्वतःला करून देण्याचा एक दिवस येतो. अशावेळी मी बरीच गाणी ऐकते. त्यातलं माझं अतिशय आवडतं गाणं म्हणजे "अर्थ" चित्रपटात जगजीतने गायलेलं कैफी आझमींचं हे गाणं. 

जगजीतच्या किंवा इतरही मी ऐकलेल्या गझलांपेक्षा ही वेगळी वाटते कारण ही संपूर्ण प्रश्नात्मक गझल आहे. हिची सुरुवात आणि शेवटही प्रश्नार्थक आहे.  

                   कोई ये कैसे बताए के, वो तन्हा क्यूँ है?
                वो जो अपना था वो ही, और किसी का क्यूँ है?
                यही दुनिया है तो फिर, ऐसी ये दुनिया क्यूँ है?
                यही होता है तो आख़िर, यही होता क्यूँ है?

सुरुवातीचे हे चार प्रश्न आपण ऐकतो तेव्हा किंवा खरं तर तुम्ही चित्रपटाच्या पार्श्वभूमीवर हे गाणं ऐकत नसाल तर खरं तर आपल्या मनाची तयारीही झालेली नसते की नायकाची किंवा ज्याचे हे प्रश्न तो मांडतोय त्याचा नक्की काय किस्सा आहे. 

पण तरी शब्दशः अर्थ घेतला तरी आपण म्हणू शकतो की गाणं कुठेतरी मनाला भिडतंय. म्हणजे वरवर तनहा म्हणजेएकटा पडलाय हा अर्थ असला तरी ती "तनहाई" प्रेमभंगाचीच असावी असा काही कुठे नियम नाही ना? हा "वो जो अपना" होता तो आणखी कुणाचा होतो म्हणजेही प्रेमभंगच हवा असंही जरुरी नाही. आणि मग जर तुम्हाला हा एकटेपणा कुणीतरी ज्याला तुम्ही जास्त जवळचं मानता तो दुसऱ्या कुणापाठी गेला मग पुढचे दोन सवाल तुम्ही केलेत तर काय चुकीचं आहे? 

मला वाटतं कॉलेजजीवनात अगदी मित्र-मैत्रिणीमध्येही असा "मैत्रीभंग" झाला तरी त्या अडनिड्या वयात आपण निदान पहिल्या कडव्याला आपलं म्हणू शकतो. जगजीत हे इतकं मुलायम आवाजात मांडतो की मला वाटतं "प्रेमभंग" असो "मैत्रीभंग" असो की अगदी आई-मुलाची अनबन झालेली असो. त्याच्या त्या मुलायम आवाजातूनही शब्दांची आर्तता कुणालाही एखादा जुळणारा प्रसंग आठवून हळवं व्हायला होणारच. एकदा का त्याच्या पहिल्या चार प्रश्नांशी तुम्ही सहमत झालात की उरलेली गझल आतुरतेने ऐकली जाते. कदाचीत त्याच्या सगळ्या "क्यो"ची उत्तरं मिळतील म्हणूनही आपण कां टवकारतो. 

पण पुढे तो उत्तरात न जात थोडे संदर्भ देऊन त्याचा आणखी एक प्रश्न पुढे ठेवतो. 

                       इक ज़रा हाथ बढ़ा दे तो, पकड़ लें दामन
                    उसके सीने में समा जाए, हमारी धड़कन
                    इतनी क़ुर्बत है तो फिर, फासला इतना क्यूँ है?

इथे मात्र "बात" वेगळी आहे याची झलक मिळते. हा दुरावा वेगळा आहे हेही लक्षात येतं. पण तरीही "फासला" आहेच आणि त्याचं कारण तो समोरच्याला विचारतो आहे हेही पक्क होतं. आपण आपल्या परिस्थितीला आणि तेही ती या नायकाच्या परिस्थितीशी जुळत नसेल तर बाजूला काढून त्याच्या प्रश्नाचं पुढे काय उत्तर मिळतं का म्हणून त्या गिटारच्या तारा आपल्या मनात वाजवत पुढे ऐकतो. 

                          दिल-ए-बरबाद से निकला नहीं, अब तक कोई
                      इक लुटे घर पे दिया करता है, दस्तक कोई
                      आस जो टूट गई फिर से, बंधाता क्यूँ है?

त्याचं उत्तर मिळतंच असं नाही हे इथे स्पष्ट व्हायला सुरुवात होते. खरं तर शायर इथे नक्की काय म्हणू पाहतोय हे आपलं आपण शोधायचं. "लुटे हुए घर पे दस्तक" म्हणजे जो कोणी होता तो गेला आणि आपण ठोठावतोय आणि पुन्हा त्याच गोष्टी/व्यक्तीची आस लावू पाहातोय. आता मी तरी जास्त संदिग्ध होते आणि पुढे हा काय शेवट करेल त्याची वाट पाहते. 

                           तुम मसर्रत का कहो या, इसे ग़म का रिश्ता
                       कहते हैं प्यार का रिश्ता है, जनम का
                       रिश्ता है जनम का जो ये रिश्ता तो, बदलता क्यूँ है?

इथे निदान त्याचं चित्र स्पष्ट होतंय. म्हणजे नातं आनंदामुळे आहे की दुःखामुळे हे समोरच्याने ठरवायचं पण शेवटी ते प्रेमाचं आजन्म टिकणारं नातं का बरं बदललं. हा अंतिम प्रश्न आहे. 

गाणं आपल्याला प्रश्नात ठेऊन फॅट चटकन संपलं अशी भावना येते. 

जर तुम्ही खरंच एखादं नातं गमावल्याच्या काळात हे गाणं ऐकलं तर ते तुम्हाला अंतर्मुख करेल. त्या नात्याची वीण कशी उसवली गेली असावी या प्रश्नाने तुमच्या रात्री जाग्या राहतील आणि त्या तशाही अवस्थेत तुम्हाला साथ करायला फक्त आणि फक्त जगजीतचाच मुलायम आवाज लागेल. मला वाटतं कुठचेच संदर्भ न देताही एखाद्या जेनेरीक औषधाचं काम गाणं करतंय. 

माझा एक मित्र जो मी बऱ्याच वर्षांपूर्वी गमावला आहे, त्याने हे गाणं आमच्या ग्रुपमध्ये पहिल्यांदी ऐकवलं होतं. त्याला एकंदरीत मध्येच गाण्याच्या लकेरी छेडायची सवय होती आणि या गाण्यातला सुरुवातीचा प्रश्न "यहीं होता है तो आखिर, यही होता क्यूँ है?" हे तो गायचा. मला वाटतं आता माझ्या वयातल्या माझ्या मित्र-मैत्रिणींनी त्यांच्या आयुष्यात माणसं गमवायला सुरुवात केली आहेत. कधी ती असून नसल्यासारखी असली तरीही गमावलीच म्हणायची. तर या आमच्या मित्राने आम्हा सर्वांच्या आठवणीत तोच प्रश्न विचारला असेल का? 

#AparnA #FollowMe

किर्तीमहल

माझी मावशी परळला आंबेडकर पूल संपतो, साधारण त्या भागात राहायची. माझ्या बालपणीच्या सार्वजनिक गणपती, मुंबईला प्लाझाला झालेला बॉम्बस्फोट, साऊथ मुंबईमधील फिरलेल्या जागा, नेहरू सायन्स सेंटर आणि प्लॅनेटेरियम, माझे रुपारेलमधले दिवस या सर्व आठवणी  या जागेशी खूप संबंधीत आहेत. ती तिथे राहत नसती तर मला वाटतं मला अजूनही मुंबई जितकी आवडते तितकी आवडली नसती.

कधी कधी वेळ मिळाला की मी नील आर्तेचा मुंबई कोलाज वाचते तेव्हा माझ्याही नकळत मी परळच्या त्या चाळीच्या चौथ्या मजल्याच्या समोरच्या बाल्कनीतून खाली वाहणाऱ्या नदीसारखी वाहने पाहत असते. मागच्या दारी उभं राहिलं तर कुठच्यातरी मिलची चिमनी आणि मला वाटतं वरळीच्या आकाशवाणीचा टॉवर दिसायचा. तिथून भन्नाट वारा यायचा. अजूनही येत असेल. गरमीच्या सिझनमध्ये दुपारी दोन्ही दरवाजे उघडे ठेवले की घरात पंखा लावायची गरज नसे. 

मावशी घरी असली की दुपारी तिच्या हातचा ताजा भडंग खायला मिळे. त्यांचं घर शाकाहारी असल्यामुळे जेवणात वरण-भात आणि त्यावर घरच्या तुपाची धार. मला तर खूप पूर्वी सकाळी दुधाचं मोठ्ठ घमेलंसदृष्य नळ असणारं भांड खांद्यावर उचलून प्रत्येक घरी जाणारा दूधवाला भैय्या पण आठवतो. नंतर मग त्या एका चार खणाच्या ट्रेसारख्या हातात धरून नेणाऱ्या काचेच्या बाटल्यात दूध मिळू लागलं आणि मग शेवटी प्लॅस्टिकने पूर्ण जगच व्यापलं. तर ते असो. त्यांच्याकडच्या तुपाला खूप छान वास येत असे आणि ते रवाळ असे. तसं तूप मी इतक्यात खाल्लंही नाही. 

अर्थात घरचं जेवण, भाज्या इत्यादींची चव त्यांच्या कोल्हापूरकडून येणाऱ्या मसाल्यामुळे वेगळी असावी पण काही वेळा संध्याकाळ झाली की माझी मावसबहीण "चल जरा बाहेर जाऊन येऊ या" असं म्हणून मला बाहेरचं खाऊ घाली. आमच्या घरात हा प्रकार फार रुळला नव्हता. आईला सगळं घरीच खायला द्यायची सवय होती आणि तशीही रस्त्यावर खाणे संस्कृती मी राहत असणाऱ्या भागात फार प्रचलीतही नव्हती. 

तसं तर खाली उतरल्यावर उजवीकडे जाऊन सिग्नलला रस्ता ओलांडून परत डावीकडे आल्यावर एक सँडविचवाला मस्त सँडविच बनवीत असे, ते मला आवडत असे. ते किंवा मग आम्ही खाली उतरतानाच वर येणार भेळवाला दिसला की भेळ असं काहीतरी आम्ही खात असू. 

पण माझ्या मावसबहिणीच्या मनात जर काही स्पेशल असेल तर मात्र ती यातलं काही करत नसे. आधी आम्ही आंबेडकर रोडवरच थोडं चालत असू. तिथे खाली फुटपाथवरच व्यवसाय करण्याऱ्या मंडळींकडे थोडा टाईमपास अर्थात विंडो शॉपिंग केली जाई. क्वचित मावसबहीण तिच्यासाठी एखादे कानातले रिंग्ज वगैरे काहीबाही घेई सुद्धा. काही वेळा मावशीने काही काम दिलेही असे, जसे वसईवाल्याकडून भाजी घेणे किंवा आणखी पुढे चालत जाऊन शंकराला हार वगैरे वाहणे, तर ते केले जाई आणि मग आमची पावले आंबेडकर पूल जिथे संपतो (की आमच्या बाजूने सुरु होतो) तिथे वळत. 

डावीकडे गेले तर गौरीशंकरचं प्रसिद्ध दुकान. पण तिथे न जाता समोर रस्ता ओलांडून पुलाच्या उंचीखाली थोडा झाकल्यासारखा दिसणारा, खरं तर तो काही झाकला वगैरे नसणार माझीच उंची तेव्हा कमी असेल, तर तो किर्तीमहल चा फलक दिसे. 

आम्ही दोघी तशा काही अगदी खूपदा तिथे गेलो असे नाही; पण मला आठवतं तोवर मी नेहमीच माझ्या या मावसबहिणीसोबत तिथे गेले आहे. किर्तीमहलला आत गेल्यावर एक वर जायचा जिना आहे. वरचा भाग तेव्हा एअरकंडिशन्ड वगैरे होता का आठवत नाही पण आम्ही खायला वर जात असू. 

माझं बाहेर खायचं तेव्हाचं प्रमाण पाहिलं तर मला काय मागवावं हे सहसा सुचत नसे पण तेव्हा मला फार गोड आवडत नसे म्हणून मी बहुतेकवेळा वडासांबार किंवा मसाला डोसा हे घरी आई न करणारे प्रकार घेई. घरी चमच्याने खाणे वगैरे पण सर्रास नसे त्यामुळे ती हौसही इथे खाताना भागे. माझ्या बाबतीत मी डावखुरी असल्याने मला चमच्याने खाताना  डावा हात वापरावा लागतो पण नेहमीच हाताने जेवायचं तर मला उजवा हात वापरायला शिकवलं आहे. असो तर डाव्या हाताने खायला मिळालं की मला अजूनही आनंद होतो आणि भूकही चांगली भागते असा अनुभव आहे. तर आम्ही दोघी गप्पा मारत हळूहळू खायचा आनंद घेत असू. 

आमच्या या किर्तीमहलच्या मला आठवणाऱ्या भेटींमध्ये जाणवलेली एक गोष्ट म्हणजे ही माझी मावसबहीण नेहमी तिथे दहीवडाच मागवे. दहीवडा कुठल्याही ठिकाणी मागवला की ते त्यांची ती स्टीलची लंबगोलाकार वाटी एका प्लेटमध्ये ठेवून त्याबरोबर टन स्टीलचे चमचे देतात तसंच इथेही देत. तिच्यातला थोडा दहीवडा ती मला चव घ्यायला देई. मी नाही म्हणत नसे पण मला प्रत्येकवेळी ते मिट्ट गोड दही खाताना, ही हा पदार्थ का मागवते असं नेहमी वाटे. मला तेव्हा कधीही दहीवडा आवडला नाही. मला वाटतं ती मला तो कधी तरी आवडेल म्हणून चव घ्यायला देत असावी पण मला इतकं मिट्ट गोड दही खायला आवडेल असं वाटलं नाही. ती आणि मी कधीतरी त्यांची फिल्टर कॉफी शेयर करत असू. (घरी हाही प्रकार तेव्हा दुर्मीळ होता.) 

खाऊन झाल्यावर मात्र कुठेही न रेंगाळता घरी जायचं हा आमचा शिरस्ता होता. मला वाटतं ते गोडमिट्ट दही खाऊन तिला झोप येत असावी आणि मलाही दुपारचा इतका मोठा नाश्ता करण्याची सवय नसल्याने अंग जड होत असेल. दहीवडा आणि किर्तीमहल हे समीकरण मात्र माझ्या डोक्यात फिट्ट बसलं आहे. त्यांनंतर कुणाबरोबर खास दहीवडाही खाल्ला नसावा बहुतेक. 

मग जेव्हा आम्ही ईस्ट कोस्टवरून नॉर्थवेस्टला येत होतो तेव्हा आमची मैत्रीण विजया हिने जेवायला बोलवलं तेव्हा स्टार्टर म्हणून दहीवडा बनवला होता आणि तिने दही अजिबात गोड  केलं नव्हतं.  चटण्या आणि वडाही सुंदर चवीचा. मला वाटतं दहीवड्याबद्दल माझ्या मनात जे काही किल्मिष होतं ते तिने त्यादिवशी दूर केलं. 

परवा फार दिवसांनी मला स्वतःलाच दहीवडा खावासा वाटला. शंभर पाककृती आणि सतराशे साठ टिपा वाचून मला का कोणास ठाऊक किर्तीमहलचे ते दिवस आठवले. तेव्हा आयता मिळाला असता तर नाक मुरडून झालं वगैरेही विचार करून झाले. पण आता काय स्वतः मेल्याशिवाय आपलं बनवल्याशिवाय कोण देणार? 

त्यानिमित्ताने बनवलेला आमच्या घरचा हा दहीवडा आणि या पोस्टमध्ये उल्लेखलेले सगळेच लोकं आता लांब (काहीतर परत न येण्या अंतराइतके लांब)  गेले आहेत त्या सर्व प्रसंगांची आठवण म्हणून ही पोस्ट.

#AparnA #FollowMe

तुझं आहे तुजपाशी - दि अल्केमीस्ट

"दि अल्केमीस्ट" हे पुस्तकाचं नाव मागचे दशकभर तरी ऐकलं असेल आणि नावालाच भिऊन कधी हे पुस्तक वाचायचा काय, वाचनालयात शोधायचाही प्रयत्न केला नव्हता.  कारण एकच केमिस्ट्रीची नावड. उगाच यात आणखी फॉर्मुले वगैरे भरमाड असेल असं वाटून त्याच्या वाटेला  कधी गेले नाही. २०१६-१७ च्या आसपास वाचायचा चष्मा लागला आणि अचानक वाचन (म्हणजे अवांतर वाचन) जवळजवळ बंदच झालं. खरं तर २०१६ च्या भारतवारीत एक बॅग भरून आवडीच्या लेखकांची पुस्तकं आणली होती तरीही प्रेरणा मिळेना. मग जसा ब्लॉगर्स रॉक तसा हा "वाचन रॉक" आला आहे म्हणून फार विचार करायचा नाही असं ठरवलं. 

शेवटी वाचनदेवतेलाच माझी दया आली असावी आणि एक दिवस मुलांच्या निमित्ताने वाचनालयात वेळ काढत असताना "लकी डे" म्हणजे ताजी पुस्तकं फक्त चौदा दिवसांच्या बोलीवर न्यायच्या फळीवर जॉन ग्रीशमचं एक २०१८ मध्ये प्रसिद्ध झालेलं पुस्तक दिसलं. येऊ घातलेल्या हिवाळी सुट्ट्यांच्या निमित्त्ताने सहज म्हणून ते पुस्तक घेतलं आणि चक्क चौदा दिवस पूर्ण होण्याच्या आत वाचलं देखील. त्यावेळी लक्षात आलं की फिक्शन म्हणजे काल्पनीक कथा वगैरे वाचनाने सुरु केलं तर आपलं वाचन पूर्वीप्रमाणे मार्गावर येऊ शकेल. तरीही दि अल्केमीस्टचा काही विचार केला नव्हता. नम्रपणे सांगायचं तर हे पुस्तकंच माझ्याकडे चालून आलं. मुलासाठी कुठली इ-बुक्स वाचनालयाच्या ऍपवर मागवावी, याचा विचार करताना "एक्सप्लोर मोर" मध्ये याचं इ-बुक आहे हे समोर आलं आणि मग नोंदणी केली. दोन-तीन आठवड्यात पुस्तक आमच्या झोळीत आलं. 

तर हे पुस्तक किंवा याचं सार लिहायचं तर हा एका मेंढपाळाचा त्याच्या स्वप्नात आलेल्या खजिन्याचा शोध घ्यायची कथा. फक्त ही कथा लेखकाने जा साधेपणाने सादर केली आहे आणि वाचकाला रंगवून ठेवले आहे त्यासाठी ती वाचावी. मग त्यात हा एक अल्केमीस्ट येतो. अल्केमीस्ट म्हणजे असा माणूस ज्याला कुठल्याही धातूला सोन्यात रूपांतर करायची कला (किंवा केमीस्ट्री) गवसली आहे आणि त्याच्याकडे ही कला अवगत करताना असं एक रामबाण औषध मिळालंय ज्याने सर्व आजार तर बरे होऊ शकतीलच पण खुद्द अल्केमीस्ट म्हातारा होणार नाही. 

ज्यांना गोष्टी ऐकायला/वाचायला आवडतात त्यांच्यासाठी हे पुस्तक रंजक आहेच, पण ज्यांना बोधकथा/जीवनाचे धडे, त्यासंबंधीची मार्गदर्शक वाक्ये वाचण्यात रस आहे त्यांनाही हे आवडेल यात शंका नाही. 

सुरुवातीची महत्वाची गोष्ट म्हणजे सान्तियागो नावाचा हा मेंढपाळ आपल्या मर्जीने झालेला मेंढपाळ असतो. नेहमीचं शालेय शिक्षण वगैरे झाल्यावर त्याला जग फिरण्याचा अनुभव घ्यायचा असतो आणि त्यासाठी त्याला हे पेशा योग्य वाटतो. त्याच्या आई-वडिलांना खरं तर त्याने धर्मगुरू व्हावं असं वाटत होतं पण ते मुलाला जाऊ देतात. बापाच्या डोळ्यात मुलाला त्याचं स्वप्न दिसतं. 

त्याला एकदा इजिप्तच्या पिरॅमिडच्या भागात असलेल्या एका खजिन्याच्या स्वप्नाने या मुलाला आपल्या आयुष्याचं ईप्सित गवसतं. आधी तो एका जिप्सी बाईला या स्वप्नाचा अर्थ विचारायचा प्रयत्न करतो पण तू तुझा खजिना घ्यायला पिरॅमिडकडे जा आणि मग त्यातल्या एक दशांश हिस्सा मला दे यापलीकडे त्याच्या पदरात काही पडत नाही. मग त्याला एक म्हातारा माणूस भेटतो जो त्याला "माणसाच्या आयुष्याचं ईप्सित" ही संकल्पना सांगतो. 

त्याच्या मते जीवनातलं मोठं असत्य हे की "At certain point in our lives, we lost control of what's happening to us, and our lives become controlled by fate". थोडक्यात कुठच्यातरी नशिबावर आपलं आयुष्य अवलंबून असल्यामुळे आपला स्वतःचा आपल्या जीवनावरच ताबा जातो. आता या मुलाने मेंढपाळ व्हायचा निर्णय स्वतः घेतलेला असतो त्यामुळे आपण असा ताबा जाऊन दिला नाही हे त्याला जाणवतं. मग तो या म्हाताऱ्याच्या गप्पांमध्ये जरा रस घेतो. 

हा म्हातारा खरं तर एक राजा असतो. तो एक दशांश मेंढ्यांच्या मोबदल्यात मुलाला त्याचा खजिना कसा मिळवायचा ते सांगायचं म्हणतो. मुलाला वाटतं आपण मेंढयांऐवजी त्याला खजिन्याचा काही भाग दयावा पण इथे राजा त्याला स्पष्ट सांगतो. तुझ्याजवळ नसलेल्या गोष्टी तू द्यायची भाषा केलीस की ते मिळवण्याची तुझी इच्छाशक्ती कमी होईल. तो त्याला त्याचं पृथ्वीवरचं मिशन म्हणजेच त्याचं हे स्वप्न आहे हे पटवून देतो आणि मग हा मुलगा पुढच्या प्रवासाला लागतो. राजाने प्रवासातले शकुन जाणून घेण्यासाठी "उरिम" आणि "थुम्मीम" नावाचे दोन दगड त्याला दिलेले असतात. त्या निमित्ताने राजा त्याला एक बोधकथाही सांगतो. 

अर्थात अरब देश आणि फारसी भाषा हे दोन्ही नवीन असलेला त्याचा प्रवास रोचक तर असणारच. सुरुवातीला तर पिरॅमिडकडे नेतो सांगणाराच त्याचे सगळे पैसे घेऊन पळून गेला असतो. मग दीडेक वर्षे तो आपलं जीवनाचं ध्येय वगैरे विसरून एका व्यापाऱ्याकडे काम करत पैसे गोळा करत बसतो आणि परतीचा विचार करतो हा भाग थोडा विस्तारीत आहे. त्यातही शिक्षण आहे. 

जेव्हा तो परत आपल्या मेंढ्या विकत घेणेसाठीचा परतीच्या प्रवासाची तयारी करायला सुरवात करतो  तेव्हा ते दोन दगड त्याच्या जॅकेटच्या खिशातून पडतात आणि त्याला आपलं राजाबरोबरच बोलणं वगैरे सर्व आठवतं. आपल्या हिंदी चित्रपटात काहीवेळा आला हा एक डायलॉग आहे तो म्हणजे "किसी चीज को दिल से चाहो तो पूरी कायनात उसे तुमसे मिलाने की कोशिश में लग जाती है". राजाने देखील असंच काहीसं त्याला सांगितलं असतं 

When you want something, all the universe conspires to help you achieve it. हिंदीवाल्यांनी अल्केमीस्ट तर वाचलं नसेल न? असो. 

त्यानंतर मग पिरॅमिडकडे जायच्या प्रवासाच्या सुरुवातीला त्याला एक इंग्लिश माणूस भेटतो. याने अल्केमीचा अभ्यास केलेला असतो आणि त्याला ते दोन दगड, "उरिम" आणि "थुम्मीम", याबाबदलदेखील माहित असतं. मग हे दोघे मिळून अल-फायॉमच्या वाटेवर जाणाऱ्या काफिल्यामध्ये सामील होतात. 

पुढच्या प्रवासात काय होतं? संपूर्ण वाळवंटातून होणार त्यांचा प्रवास, तिथलं ओऍसिस, आणि अर्थात मुलाला भेटलेला अल्केमीस्ट आणि पिरॅमिडपर्यंतची सफर, त्यातले चढउतार, आणखी काही शकुन, नव्या बोधकथा हे सर्व रोमहर्षकपणे आपल्यापुढे सादर होतं. आपणही मंत्रमुग्ध होऊन तो प्रवास जगतो. एका क्षणी मुलगा आपलं खजिना शोधायचं ध्येय सोडून अल्केमीस्ट बनू पाहतोय असंही वाटतं. आपण आणखी उत्कंठेने वाचत राहतो. 

प्रत्येक धडे आपण आपल्या आयुष्याचे धडे म्हणून वाचलं पाहिजे असं काही नाही; पण "आपली स्वप्न जगायचं स्वप्न" आपल्याला पुन्हा पाडायचं असेल तर अधून मधून अशी पुस्तकं वाचली पाहिजेत.  "Never stop dreaming" the old king has said. "Follow the omens."

रेणू गावस्करांची एक मुलाखत ऐकली होती. त्यात त्यांनी स्टोरीटेलिंगवर भर दिला होता. अल्केमीस्ट वाचताना मला त्यांची फार आठवण आली. म्हटलं तर एकच कथा, म्हटलं तर त्यातल्या अनेक बोधकथा. आपण आपला बोध घ्यावा किंवा डोक्याला फार ताण न देता एकच कथा एंजॉय करावी इतकं सोपं. शेवटाशी आल्यावर उगाच वाटतं, हा प्रवास त्या मुलाला नक्कीच आयुष्याचे धडे देऊन गेला पण त्याच्या खजिन्याबाबतीत बोलायचं तर "तुझं आहे तुजपाशीच". 

आता हे लिहिताना आठवलं की २०२० च्या सुरुवाटलॆ हे पुस्तक वाचल्यावर पुन्हा काही इतर फिक्शन वगैरे वाचून मी जवळजवळ पाचवं पुस्तक सुरु केलंय "लाईफ ऑफ पाय" पण त्याबद्दल पुन्हा केव्हातरी. तूर्तास "दि अल्केमिस्ट"मुळे माझ्या डोक्यातला वाचनाचा बोळा निघाला. मी पुन्हा एकदा वाचती झाले :)

#Aparna #FollowMe

आंद्रेचं खुलं आयुष्य अर्थात "ओपन"

मला मी कधीही न खेळल्यामुळे खेळाडूंचं आयुष्य कसं असेल त्याबद्दल एक सुप्त आकर्षण आहे. विशेष करून टेनिस खेळाडूंचं. तुम्ही डबल्स खेळणारे नसल्यास हा प्रवास प्रेक्षकांसाठी तरी तुमचा एकट्याचा. त्यातही निदान खेळाच्या मैदानावर तर नक्कीच एकट्याचा. यश, अपयश तुमच्या माथी. कुठून आणतात ही जिद्द आणि कसे सांभाळतात यातले उतार चढाव? हे सर्व जाणून घेण्यासाठी ओपन वाचलं आणि माझ्या टेनिस पाहायच्या सुरुवातीच्या काळात मला आवडणाऱ्या स्टेफीशी त्याचं लग्न झालंय म्हणूनही असेल अगास्सी काय चीज आहे हे वाचायला सुरुवात केली. 

पुस्तक सुरु होतं त्याच्या २००६ च्या यूएस ओपन च्या सामन्याच्या दिवशी आणि मग ते आपल्याला मागे घेऊन  त्याच्या तिथवरचा सगळं जीवन प्रवास उलगडून दाखवतं. 

जन्मापासून स्पॉण्डीलोलिस्थेसिस म्हणजे एक मणका साधारण निसटलेला असा दोष असलेला हा अगास्सी, पिजन टोड का चालतो त्याचं हे उत्तर आहे. त्याच्याच शब्दात सांगायचं तर 

Throw in two herniated discs and a bone that won't stop growing in a futile effort to protect the damaged area, and those nerves start to feel downright claustrophobic. यामुळे येणारी जीवघेणी कळ सामना सुरु असतानाही येऊ शकते; नव्हे ती येतेच. अशावेळी खेळी फक्त बदलू शकतो. शेवटच्या मॅचआधी कॉर्टिझोन घेऊन त्याने या वेदनेला विसरायचा प्रयत्न केला असतो. शेवटच्या सामन्याचा त्याने स्वतः वर्णिलेला आँखो देखा हाल पुस्तकाचं पहिलं प्रकरण आहे. मी तर तशीही टेनिस फॅन आहे पण कुणाही वाचकाच्या मनाचा ठाव घेईल. हे पुस्तक नंतर हातातून काढून घेणं अशक्य. खरंच कसं असतं टेनिस लाईफ? 

कट टू आंद्रे वय वर्ष सात. तो मनातल्या मनात अनेक वेळा I hate Tennis म्हणत असतो. त्याच्या टेनिसच्या तिरस्काराचा उल्लेख नाही असं प्रकरण नसेल आणि तरीही ही व्यक्ती जागतिक टेनिसपटू होती याचं आर्श्चय वाटल्याशिवाय राहवत नाही असो. तर या सुरुवातीच्या काळात त्याचा टेनिसचा तिरस्कार त्याच्या बाबानी बनवलेल्या ड्रॅगन अर्थात चेंडू फेकायच्या मशीनवर फोकस्ड आहे. त्याच्या मते त्याच्या बाबानी या ड्रॅगनला थोडी जास्त लांबुळकी मान अँड निमुळतं ऍल्युमिनियम डोकं असं डिझाईन करून थोडं भीतीदायक बनवलं आहे. त्याच्यापुढे आंद्रे एकदम  छोटा, असहाय दिसतो.  चेंडू लवकर (अर्ली) आणि जोरात  मारायला हवा म्हणून बाबा अनेकदा त्याच्यावर ओरडत असतात. त्याने कितीही आणि कसाही चेंडू मारला तरी बाबांचा ओरडा थांबणार नसतो. त्याच्या बाबांच्या दहशतीचा नमुना मजेत सांगायचं तर तो म्हणतो, Step on one of my father's tennis balls and he'll howl as if you stepped on his eyeball. आंद्रेने या चेंडूंना तडाखेबंद मारून ड्रॅगनला हरवावं हे त्याच्या बाबानी ठरवून दिलेलं एक टार्गेट होत. अर्थात वर्षाला १ मिलियन (१० लाख) चेंडू मारणे हेही. म्हणजे पहा, जर त्याने दिवसाला २५०० म्हणजे आठवड्याला साधारण १७,५०० चेंडू मारले तर वर्षाला १० लाख चेंडू मरणारा हा मुलगा अजिंक्य तर होणारच. त्याच्या टेनिसच्या तिरस्काराच बीज बहुदा इथं पेरलं गेलं असावं आणि अर्थात यशही :) सारखे सारखे बॅकहॅन्ड मारून दुखावलेल्या हातांबद्दल बाबांकडे तक्रार करण्यात काही अर्थच नसतो. मग त्यावर उपाय काय तर त्यात सुख शोधणं. तो म्हणतो On one swing, I surprised myself by how hard I hit, how cleanly. Though I hate Tennis, I like the feeling of hitting a ball dead perfect. Its the only peace.

आंद्रेचे बाबा, ज्यांचं स्वतःचं बालपण तेहरानमध्ये गेलं होतं, लास वेगसच्या एका कॅसिनोमध्ये कॅप्टन होते. कामाच्या जागेपासून दूर त्यांनी हे घर घेऊन तिथे आपल्या मुलाला टेनिसचा सराव करता येईल अशी सोय केली होती. जसा ड्रॅगन तसंच एका ब्लोअरला आंद्रे पाच वर्षांचा असताना एका मेकॅनीककडे नेऊन त्याने चेंडू उचलता येतील अशी रचना करून घेतली होती. आता दिवसाला २५०० चेंडू मारायचे म्हणजे इतकी सोय तर हवीच ना? तर घर घेतानाच मागे टेनिस कोर्ट बनवता येईल अशी जागा असणारं घर बनवून घेऊन सामान आणायच्या आधीच ते कोर्ट बनवायच्या तयारीला लागले. यासाठी काम करणाऱ्या कामगारांना जेवण आणून दयायला आंद्रेला फार आवडायचं. Suddenly my father had this backyard tennis court, which meant I had my prison. I'd helped feed the chain gang that build my cell. तो त्याची विनोदबुद्धी शाबूत ठेऊन लिहितो. आपण इथे फक्त दिग:मूढ होऊन त्याच्याबरोबर पुढच्या प्रवासाला लागतो. 

अगदी लहान वयाचा असल्यापासून वेगसमध्ये आलेल्या दिग्ग्ज टेनिस खेळाडूंबरोबर आंद्रेला त्यांनी टेनिस खेळायला लावलं आहे. जिमी कॉनर्सच्या रॅकेट्स तो वेगसला आला की त्याचे बाबा स्ट्रिंग करत.  त्याच्याही सुरुवातीच्या रॅकेट्स बाबांनीच स्ट्रिंग केल्यात. अर्थात "बाबांशिवाय कोण  तो ताण बनवून टिकवणार म्हणा?"-  इति आंद्रे. आपल्या या आत्मचरित्रात त्याने दिलखुलासपणे आपल्या बाबांच्या लहानपणापासून ते त्याच्या आई-बाबांची भेट, प्रेम, पळून जाऊन वेगसला स्थायिक होणं याचा प्रवास रंगवला आहे. मला सर्वात आवडले ते  या पुस्तकातील इंग्रजी भाषेवरचे प्रभुत्व. हे पुस्तक त्यातल्या भाषेच्या वेगामुळे, तसेच त्याच्या वर्णनांमुळे आपल्याला खिळवून ठेवते. 

दहा आणि आतील ज्युनियर लेव्हलच्या टेनिस स्पर्धा खेळल्यावर दहाच्या पुढे तो नॅशनल लेव्हलचे सामने खेळतो. अशावेळी त्याला जास्त टेन्शन असतं कारण हे सामने अमेरिकेत कुठेही होतात आणि त्याचा खर्च त्याचं कुटुंब करत असतं. सामना हरला की त्यांची इन्व्हेस्टमेंट फुकट जाणार असते. तसं तर त्याच्या बाबांनी त्यांच्या सर्व भावंडांना टेनिससाठी प्रवृत्त केलेलं असतं पण आपला धाकटा मुलगा आंद्रे हाच "चोजन वन" आहे यावर त्यांचा विश्वास असतो. त्याच्या भावाला "फिली"ला ते बरंच हिणवायचे. तो त्याच्या प्रतिस्पर्ध्यांबरोबर भांडत नसे किंवा त्यांनी चुकीचा गूण दिला तरी काही बोलत नसे. तो टेनिसशी संबधीत राहिला पण आंद्रेप्रमाणे खेळला नाही; पण त्याची आणि आंद्रेची गट्टी होती. आंद्रे नॅशनल्स खेळू लागला तेव्हा सामन्याच्या आधी बाबानी जर एक छोटी पांढरी  गोळी दिली तर ती घेऊ नकोस म्ह्णून त्याने आधीच बजावलं. पण मग बाबांपासून सुटका कशी करायची तर गोळी घेऊन वाईट खेळ म्हणजे पुन्हा घ्यायला नको ही  युक्ती सुचून त्यांने तीच अमलात  आणायचा प्रसंग आपल्याला पालकांचं वेगळं रूप दाखवतात. 

घराजवळच्या केम्ब्रिज नावाच्या क्लब मध्ये आणि या टुर्नामेंट्स खेळून फार मोठं होता येत नाही हे जाणून आंद्रेला फ्लोरीडाला तीन महिन्यासाठी निक बोलेटरीच्या ऍकेडमीमध्ये पाठवायचं ठरतं. त्याला अर्थात इतक्या लांब जायचं नसतं. त्याचा जिवलग मित्र पेरी त्याला सोडायला येतो. या पेरीबद्दल जवळजवळ एक प्रकरण या पुस्तकात आहे. 

तर इथल्या प्रवासाचं सुरुवातीचं वर्णन म्हणजे People like to call it a Boot Camp, but it is really a glorified prison camp. Like most prisoners, we do nothing but sleep and work,  and our main rock pile is drills. Serve drills, net drills, backhand drills, forehand drills, with occasional match play to establish the pecking order, strong to weak. इथे गब्रीएल नावाचा ट्रेनर त्याला प्रत्यक्ष निकसमोर आणतो. त्याचा खेळ पाहून त्याचे तीन महिने अर्थातच वाढतात आणि निक त्याच्या बाबांशी बोलून त्याच्या फुकट ट्रेनींगची सोय करतो. The warden has tacked several years to my sentence, and there is nothing to be done but pick up my hammer and return to the rock pile. त्याचा टेनिसबद्दलचा तिरस्कार शब्दाशब्दांतून डोकावतो. 

बोलेटरीमध्ये शिकणारी मुलं टेनिसवर लक्ष देताना शिक्षणाकडे दुर्लक्ष होऊ नये म्हणून जवळच्या  शाळेत पाठवली जातात. इथे आंद्रेची प्रगती यथातथाच असते. बोलेटरीमध्ये निदान टेनिसतरी शिकलं जायचं पण इथे मात्र इंग्रजी सोडलं तर त्याची प्रगती शून्य होती. त्याने लिहिलेले छोटे परिच्छेद इंग्रजीच्या तासाला वाचून दाखवले जायचे. त्याचं आत्मचरित्र इतकं वाचनीय का आहे त्याच्या भाषेचं रहस्य मला इथे उलगडलं. बाकी काही नाही तरी अतिशय सुलभ तरीही समृद्ध इंग्रजी वाचनासाठी हे पुस्तक नक्की संग्रही असावं. आणि लगेच पुस्तक आपल्या मुलांच्या हातात द्यायच्या आधी त्यात वाईट शब्द/प्रसंगाचा "फ"काणाहि भरला आहे हेही लक्षात असू द्या 

शाळेबद्दल एकंदरीत रस वाटत नसल्यामुळे सुटकेचा एक प्रयत्न म्हणून एके दिवशी अचानक आंद्रे त्याच्या केसाचा गुलाबी मोहॉक कट करतो. त्यानंतरच्या नाताळात जेव्हा तो घरी जातो त्याच्या बाबांना अर्थातच त्याचे हे केस, कानात बाळी वगैरे अवतार आवडत नाही पण त्याचा भाऊ फिली  मात्र त्याचं कौतुक करतो. त्याच्याकडे फार कपडे नसतात म्हणून जुगारात जिंकलेले सहाशे पैकी तीनशे डॉलर्स खर्च करायलाही देतो. 

पुन्हा एकदा बोलेटरीचा वनवास सुरु होतो आणि एका टुर्नामेंटला आंद्रेमधला बंडखोर जागा होतो. तिथे तो चक्क जीन्समध्ये खेळतो आणि इथेच निकची सटकते, त्याने दिलेल्या जबरी शिक्षा आणि अपमानामुळे यातून सुटका म्हणणं आंद्रे पळून जायचा प्रयत्न करतो पण मधेच रस्त्यात त्याच्यामागे त्या अकादमीमधला गब्रीएल येतो आणि त्याचबरोबर बाबांचा फोन त्यामुळे आंद्रेची इच्छा सहजी पूर्ण होत नाही; पण आपलं निकच्या लेखी असलेलं महत्व त्यालाही कळतं पण तो निकशी बोलणं टाळतो. त्यानंतर तो युक्तिचातुर्याने त्याचा मित्र पेरीला तिथे बोलवून घेतो आणि योगायोगाने त्यांनी खेळात जिंकलेल्या पांडावर निकच्या मुलीचा जीव जोडल्यामुळे त्याच्या बदल्यात आपली काही तहाची कलमे मांडून आंद्रे निदान शाळा नावाच्या जाचातून आपली सुटका करून घेतो. तसंच थोड्या मोठ्या टुर्नामेंट्स साठी सहभागी होण्याची पण  सोय करतो. 

त्यांनतर तो "ला किंता" खेळताना दुसऱ्या  राउंड पर्यंत पोचतो. त्याला तो जर प्रो असता तर  दोन हजार सहाशे डॉलर्स मिळाले असते पण तो नवखा (अमॅच्युअर) असल्याने त्याला ते दिले जात नाहीत. पण त्याला स्पर्धेला यायचा खर्च मिळू शकतो. खरं तो त्याच्या भावाकडे लॉस एंजल्सला राहून त्याच्याच गाडीतून आलेला असतो पण मग भावाच्या मदतीने तो काही खर्चाचा हिशेब मांडतो जो योगायोगाने दोन हजार सहाशेच निघतो पण मग त्याला दोन हजार मिळतात. त्यातले हजार तो भावाला सहजपणे देतो. 

इथून पुढे निकचे आणि त्याचे संबंध थोडे सुधारतात. आणि वयाच्या १६ व्या वर्षी त्याला प्रो व्हायची संधी मिळते. आता मात्र त्याला कळत नाही काय निर्णय घ्यायचा कारण एकदा तुम्ही प्रोफेशनल स्टेटला आलं की मग मागे पाहायचं नाही. तेव्हा तो बाबांना सल्ल्यासाठी फोन करतो. 

You've dropped out of school! You have an eighth-grade education. What are your choices? Be a doctor?

त्यानंतर त्याचे बाबा त्याच्याबरोबर त्याचा भाऊ फिलीला पाठवतात. त्याची बाकीची कामं सांभाळायला. तो प्रो झाल्याच्या दिवशी फिलीला नाईकीचा फोन येतो. त्यांचं दोन वर्षांचं कॉन्ट्रॅक्ट मिळतं. फिली आणि आंद्रेला स्वर्ग दोन बोटे उरलेला असतो. 

आता फक्त खेळावर लक्ष केंद्रीत करायचं (आणि नाइकीचें कपडे इ. वापरायचे) तो पहिली न्यू यॉर्कची एक टूर्नामेंट रमेश क्रिष्णनबरोबर हरतो आणि त्यानंतर व्हरमॉंटला जॉन मॅकेन्रोबरोबर हरतो. पण तरीही त्याची टेनिसमधली क्रमवारी सुधारण्यास मदत होते. १९८६ मध्ये आपल्या पहिल्या यु.एस.ओपन पहिल्याच राउंडला हरतो. हा हारण्याचा सिलसिला जारी राहण्याच्या काळात एकदा तो वॉशिंग्टन डीसीच्या भागातल्या बेघर लोकांना आपल्या सर्व रॅकेट्स वाटून टाकतो आणि कायमचं टेनिस सोडायचं पक्क करतो. नाईकीने दिलेले पैसेही काही शेच उरलेले असतात. योगायोगाने दुसऱ्या एका टूर्नामेंटमधल्या एका खेळाडूने आधीच माघार घेतल्याने त्याला बोलावलं जातं आणि त्याला निदान दोन हजार डॉलर्स मिळतील हेही नक्की असतं. जाताजाता थोडे पैसे कमवून निघू म्हणून तो पुन्हा खेळायला सुरु करतो आणि अजून एका टूर्नामेंटमध्ये पॅट कॅशला हरवतो ज्याच्याकडून तो विम्बल्डनला हरला होता. त्यानंतरच्या वर्षी जेव्हा त्याला नव्वद हजाराचा चेक बक्षीस म्हणून मिळतो तेव्हा बाबांच्या परवानगीने तो त्याची तेव्हाची ड्रीम कार कोर्व्हे घेतो. त्याच्या बाबांच्या आपलाच मुद्दा खरा करायची (किंवा ओढवून भांडणं करायची) आणखी एक चुणूक दाखवणारा हा प्रसंग आंद्रेला अंतःर्मुख करतो. अर्थात तेव्हा तो अवघा सतरा वर्षांचा असतो त्यामुळे अजून घर सोडायची वेळ आलेली नसते पण त्याला घोडामैदान जवळ दिसत असतं. 

आता मात्र तो सतत खेळत राहतो. त्याचबरोबर त्याच्या फिटनेसकडे मुख्यतः पायाच्या फिटनेसवरही लक्ष केंद्रित करतो. त्यासाठी  त्याच्याबरोबर काम करतो तो पॅट. हे दोघे वेगसच्या त्याच्या घराजवळची एक टेकडी चढून जायचे. आंद्रे दमून जाई. याच दरम्यान तो जागतिक क्रमवारीत चौथ्या क्रमांकावर येतो. अशावेळी यु एस ओपनच्या क्वार्टरफायनलला त्याचा सामना जिमी कॉनर्सबरोबर असतो. सामन्याआधी तो त्याला आपली पूर्वीची वेगसची ओळख, त्याच्या बाबांनी रॅकेट्स विणल्या वगैरे संदर्भ द्यायला जातो पण कॉनर्स अजीबात ओळख दाखवत नाही. मग तो जिद्दीने त्याला हरवतो. त्यानंतरच्या लेंडलबरोबरच्या सामन्यात मात्र तो हरतो. 

अजूनही त्याची ते पंक केस, जीन्स घालणं यामुळे मीडियामधली इमेज फार छान नसतेच. या आणि इतर नकारात्मक प्रसंगातून स्वतःला शोधण्याचा त्याचाही प्रयत्न सुरु असतो. त्यावेळी त्याच्या मित्राच्या सल्ल्याने जे.पी. नावाच्या एका पास्टरसोबत तो मैत्री करतो. त्याला तो डेव्हिस कप पाहायला घेऊन जातो. इथे त्याची कामगिरी मनासारखी होत नसते. त्यानंतर बऱ्याच दिवसांनी त्याला आपल्या या अपयशाचं एक कारण मिळतं . निकनं स्वतःच्या स्वार्थासाठी एका दुसऱ्या रॅकेट कपंनीसोबत करार करून त्याला वेगळी रॅकेट खेळायला दिली असते. तू आरामात खेळू शकशील हा विश्वास दाखवून. पण पुन्हा जुनी रॅकेट ट्राय करताना आंद्रेला आपली ती चूक कळून येते. 

त्यानंतर पुन्हा तो फ्रेंच ओपन साठी प्रयत्न करतो पण मायकल चँग ती जिंकतो. खरं चँगला आंद्रेने याआधी इतर टुर्नामेंट्समध्ये हरवलं असतं पण आपल्याला एकही स्लॅम मिळण्याआधी चँगला ते मिळतं याचा त्याला आणखी वैताग येतो. मग पुन्हा एकदा तो विम्बल्डन खेळायला जात नाही. अशा प्रकारे पत्रकारांच्या आणखी टीकेचा धनी होतो. 

जिल या त्याच्या ट्रेनर + मित्र  + पितासमान व्यक्ती याबद्दल लिहिलं नसतं तर आंद्रे आपल्याला कळला नसता. जिलबरोबरचं त्याचं बोलणं वाचलं तर त्या काळात आंद्रे किती एकटा होता आणि त्याचबरोबर त्याचा स्वतःचा शोध कसा सुरु होता याची कल्पना येते. जिलने त्याला कुणा इतरांसारखं नाही तर तो त्या खेळात जे करू इच्छितो त्यासाठी त्याचं शरीर तयार केलं. जिल वॉटर नावाने जी वेगवेगळ्या रंगांची पेय तो आन्द्रेसाठी बनवत असे त्याचा फॉर्मुला खुद्द आंद्रेलाही माहित नसेल. जिलसारखा सखा प्रत्येक खेळाडूला मिळाला तर खरंच त्यांचा एकदंरीत फिटनेस राखून खेळाचा स्टॅमिना वाढायला मदत होईल. तुम्ही टेनिस पाहणारे असाल तर आंद्रेच्या स्टॅन्डमध्ये या सहा फुटी आंद्रेच्याच भाषेत भल्या मोठ्या माणसाला नक्की पाहिलं असेल आणि त्याचा आंद्रेच्या आयुष्यातला/करियर मध्ये काय सहभाग होता हे पुस्तक वाचून कळेल. त्याच्या एका एकत्र ट्रिप  नंतर आंद्रे म्हणतो Outside, we stand in the parking lot and look at the stars. I feel such overwhelming love, and gratitude, for Gil. I thank him for all he's done, and he tells me I never need to thank him again. 

जवळजवळ दोन वर्षे ग्रँड स्लॅमच्या यशाने हुलकावणी दिल्यानंतर ९२ चा विम्बल्डन जिंकला त्या सामन्याचं अगास्सीच्या भाषेतलं आणि खरं तर इतरही त्याच्या यशापयशाची त्याच्या शब्दात वर्णनं वाचणं ही वाचकांसाठी आणि मुख्यतः टेनिस कळणाऱ्या वाचकांसाठी मोठी पर्वणी आहे. अर्थात जसं यश येतं तसंच  पुढच्या वर्षात इतरही काही गोष्टी होतात. त्यावेळी तो त्याच्या वेन्डी नावाच्या मैत्रिणीबरोबर असतो ती त्याला सोडून जाते. त्याच्या पुढच्या विम्बल्डनला तो पीट सॅम्प्रास कडून हरतो आणि मग परत वेगसला आल्यावर निक त्याची बोलेटरी ऍकॅडमी बंद करून बसला होतो तो आंद्रेला आपण सोडल्याचं जाहीर करतो. जिलच्या शब्दात Well I say , I guess it's Break-Up-With_Andre time. First Wendy, now Nick. त्याचवेळी त्याला टेण्डनायटिस पण झाला असतो. 

या शस्त्रक्रियेमधून बरं होण्याच्या काळात त्याच्या आयुष्यात ब्रुक शिल्ड येते किंवा तिला आणलं जातं. त्यांची सुरुवातीची कोर्टशीप फॅक्सने सुरु होते कारण त्यावेळी आंद्रे वेगस आणि ती साऊथ आफ्रिकेत एका तंबूत राहून शुटिंग करत असते. त्यानंतर ती परत आल्यावर एकमेकांना भेटणे, डेटिंग आणि एकंदरीत ब्रुक बरोबरचा त्याचा इतिहास बराच माहीत आहे. 

याच दरम्यान तो आपल्या टीममध्ये काही बदल करतो आणि त्याचा तो जुना मित्र "पेरी"ला मॅनेजर म्हणून नेमतो. पेरीच्या सल्ल्याने मग ब्रॅड गिलबर्ट त्याचा ट्रेनर म्हणून नेमला जातो. सुरवातीला तो त्याला त्याच्या बॅकहॅन्डवर विशेष करून ज्याला backhand up the line म्हणतात त्यावर लक्ष केंद्रीत करायला सांगतो. आंद्रेला पहिल्याच भेटीत त्याने सांगितलं असतं की तुझा मुख्य प्रश्न तुझं स्वतःला परफेक्ट करण्यात आहे. ते सोड आणि त्यालाही ब्रॅडसोबत काम करताना ते पटतं. आंद्रे म्हणतो I've always assumed  perfectionism was like my thinning hair or my thickened spinal cord. An inborn part of me. त्यानंतर आंद्रेच्या शब्दात सांगायचं तर THEN THE TEAM goes on an epic losing streak. Adopting Brad's concepts is like learning to write with my left hand. He calls his philosophy Bradtennis. I call it Bratitude. 

त्याच्या जवळजवळ प्रत्येक हार नंतर ब्रॅड त्याला म्हणतो तुला एक निसटता विजय मिळेल आणि तिथून पुढे तू सतत जिंकत जाशील. अर्थात त्यासाठी जवळजवळ १९९४ ची कनेडीयन ओपन उजाडते. त्यानंतर होणाऱ्या यूएस ओपनला तो अनसीडेड जातो. फायनलला त्याचा मुकाबला मार्टिन विरुद्ध असतो, ज्याने त्याला आधीच्या विम्बल्डनला हरवलं असतं. १९६६ नंतर तो पहिलाच अनसीडेड विजेता असतो. योगायोगाने ६६ मध्ये चा विजेता फ्रॅंक शिल्ड्स हा त्याच्या तेव्हाच्या गर्लफ्रेंड ब्रुक शिल्ड्सचा आजोबा असतो. 

त्याच्या एकदंरीत वागणे आणि त्याला सामना आयोजकांकडून मिळणारी वागणूक याबद्दल बोरिस बेकरने रान उठवलं असतं. त्यामुळे त्याची बेकरला हरवण्याची चुरस असते जी तो ९५ च्या उन्हाळ्यात यु एस ओपनच्या सेमी फायनलला पूर्ण करतो. मला हे पुस्तक वाचेपर्यंत बेकरचा खेळ आणि एकंदरीत त्याच्याबद्दल जे काही चांगलं वाटत होतं ते मत हे पुस्तक वाचून बदललं. या सामन्यात दोघेही आपली चुरस दाखवणार होते हे निश्चित. आंद्रे म्हणतो He tries to play my mind. He's seen me lose my cool before, so he does what he thinks will make me loose my cool again, the most emasculating thing one tennis player can do to another: He blows kisses at my box. At Brooke. मला वाटतं  पुढचं काही लिहायची गरजच नाही. बेकरला तो हरवतो पण या सामन्यानंतरची फायनल तो त्याचं शरीर साथ देत नसल्याने पीट विरोधात हरतो.   

 त्याच्या प्रवासात साथ देणारी त्याची मैत्रीण ब्रुक शिल्ड आणि त्याच लग्न होतं पण याच दरम्यान त्यांच्यात दुरावा येऊन दोन वर्षांत ते विभक्त होतात. त्याचवेळी स्टेफीने त्याच्या आयुष्यात येणं जास्त योग्य ठरेल असं ब्रॅडचं म्हणणं ठरतं. खरं तर आंद्रेच्या टेनिसच्या सुरुवातीच्या काळातलं अगदी वेन्डी त्याच्या आयुष्यात असतानाही असणारं क्रश म्हणजे स्टेफी. त्याच्या पहिल्या विम्ब्लडन विजयाच्या वेळी स्टेफीहि विजयी झाली होती आणि त्यावेळी तिच्याबरोबर त्या सेलिब्रेशन बॉलला नाचायला मिळेल म्हणून तो फार उत्सुकही होता. नेमका त्या वर्षी तो नाच रद्द केला होता. आता त्याने पुन्हा आपल्या जुन्या आवडीकडे जरा सिरियसली लक्ष दिलं. 

त्याचवेळी त्याने पुढची फ्रेंच ओपन जिंकून ग्रँड स्लॅम जिंक्यचा मनाचा तुरा आपल्या मुकुटात खोचला. स्टेफीच्या येण्याबरोबर पुन्हा एकदा जागतिक क्रमवारीत तो पहिल्या क्रमांकावर मुसंडी मारतो. स्टेफीपण रिटायर होऊन त्यांच्याबरोबरचे आपले संबंध जाहीर झाले तरी चालतील या मताला येते आणि पुन्हा एकदा आंद्रे आणि टेनिस सूरु  राहतं. 

या ठिकाणी असं वाटणं साहजिक आहे की आता त्याला टेनिस आवडायला लागलं आहे पण तोवर त्याने त्याचा भाऊ आणि तो याचं जुनं स्वप्न गरजू मुलांसाठी शाळा सुरु करणं हे सत्यात आणलं होतं आणि आंद्रेने ते वयाच्या चोविसाव्या वर्षीच सुरु केलं त्यामुळे त्याची कमाई आता जास्त महत्वाची ठरत होती. त्याचं टेनिसमध्ये असणं, त्यामुळे होणारया मोठ्या लोकांशी ओळखी याचा फायदा देणग्या मिळवण्यासाठी होत होता. तो खेळत राहायचं हे एक महत्वाचं कारण ठरलं. त्याच्या अर्ध्या वयाची मुलं म्हणजे अँडी रॉडिक आणि फेडरर येईपर्यंतही तो खेळत होता. त्याने एका एटीपी मध्ये फेडररला हरवलंही  आहे. त्यांनतर मात्र फेडरर नेहमीच अव्वल ठरला आणि त्याने फेडरर बद्दल अतिशय चांगले मुद्दे नमूद केले आहेत. ते सर्व मुळातूनच वाचलं पाहिजे. 

दरम्यान २००२ मध्ये त्याने आणि ब्रॅडने एकमेकांना अलविदा म्हणून डॅरेनची कोचिंग घेतली. डॅरेनने त्याच्या रॅकेटचा स्ट्रिंग बदलली. त्यामुळे कधी न जिंकीलेली इटालियन ओपन आपण जिंकू शकलो असं त्याला वाटतं . तरीही पुढचे काही सामने तो वाईट हरला मग डॅरेनने पुन्हा काही बदल केलेली स्ट्रिंग त्याच्यासाठी निवडली. २००३ च्या ऑस्ट्रेलियन ओपनला त्याचं सिडींग दुसरं होतं. तिथे त्याने त्याचं शेवटचं स्लॅम जिंकलं वयाच्या ३२ व्य वर्षी हे खरं तर तेव्हाच्या काळी आश्र्चर्यच. 

त्यांनतर जेव्हा त्याने आपलं शेवटचं विम्बल्डन आणि यु एस ओपन असण्याची म्हणजेच निवृत्ती जाहीर केली त्यावेळी नदाल बरोबर तो विम्बल्डन हरला त्यावेळी शिस्तप्रिय स्पर्धाआयोजकांनी त्यांची रीत बदलून त्याची मैदानावर मुलाखत घेतली. त्यांनतर तो यु एस ओपनसाठी गेला आणि बगदातिसला हरवल्यावर त्याची खरं तर उभं राहायची पण ताकत नव्हती. तो ज्यातून जात होता ते पाहून पहिल्यांदी त्याच्या बाबांनीदेखील त्याने आताच बाहेर व्हावं म्हणून सांगून पाहिलं पण अशा प्रकारे जाण्यापेक्षा त्यापुढचा सामना लढून तो निवृत्त झाला. 

पुस्तक इथे सुरु होतं.त्याची तयारी, त्याच्या भावना यात आपण गुंतत जातो आणि त्यामुळे त्याचं थोडं उद्दाम वागणं, ड्रग्जचा आधार घेणं हे सारं काही आपण त्याला माफ करतो. आपल्याला दिसलेला आंद्रे आणि प्रत्यक्षातला आंद्रे यातला फरक आपल्याला त्याच्या जवळ आणतो. तो सारखा स्वतःला शोधत असतो आणि  कुठलाही सामान्य माणूस करेल त्याच चुका तोही करतो. त्याच्या आयुष्यात आलेली तीन महत्वाची माणसं म्हणजे त्याचे बाबा, जिळ आणि स्टेफी यांच्याबरोबर तो घडत जातो. पण त्याबरोबर तो माणूसकी विसरला नाही त्यामुळे त्याच्या फाउंडेशनला लागणाऱ्या पैशासाठी फक्त दानशूर लोकांवर अवलंबून न राहता तो खेळत राहतो. आपला खेळ मुलांनी पुढे नाही नेला तर बरं विचाराने त्या दोघांनी आपल्या घराला टेनिस कोर्ट नसावं याची काळजी घेतली आहे. त्याने आणि स्टेफीने तळागाळातील मुलांना शिक्षण द्यायचं कार्य सुरु केलं आहे हेही कदाचित मला त्याच्या बाकी इतर गुन्ह्यांना माफ करायला वाटायचं कारण असू शकेल. पण व्यक्तिगत लिहिताना त्याच्याबरोबर त्याच्या अगदी एटीपीचे आपण न पाहिलेलं सामनेही आपण त्याच्याबरोबर जगत जातो. त्याच्या फिटनेस रुटीनची वर्णनं वाचून त्याची मेहनत आपण समजून घेतो. एखाद्याने आत्मचरित्र लिहिताना किती "ओपन" लिहावं याचा हा उत्तम 

हे पुस्तक संपवताना त्याचं त्याच्या मुलांसाठी लिहिलेलं वाक्य वाचताना मला वाटतं त्याचां पुस्तक लिहायचा आणखी एक हेतू आपल्याला कळेल. तो म्हणतो I was late in discovering the magic of books. Of all my many mistakes that I want my children to avoid, I put that one near the top of the list.     

टीप - यातले फोटो मागे एकदा लिजण्ड सिरीजमध्ये आंद्रेला प्रत्यक्ष खेळाताना पाहायचा योग आला होता त्यातले आहेत. हा लेख "मिसळ पाव" या मराठी संस्थळाच्या २०१९ जालीय आणि पहिल्यावहिल्या छापील अंकात समाविष्ट आहे. ही लिंक 

#AparnA #FollowMe